: કારતક : ૨૪૯૬ : ૧પ :
જ્ઞાની ખોરાક
વગર જ જીવે છે
જ્ઞાનીનું જીવન જ્ઞાનમય છે, રાગમય કે પુદ્ગલમય નથી.
પોતાના જ્ઞાન ને આનંદના સ્વાદ વડે જ્ઞાની જીવે છે; તેમાં ઈચ્છાનો
કે ખોરાકનો અભાવ છે, માટે તેના વગર જ જ્ઞાની જીવે છે.
(સમયસાર ગાથા : ૨૧૨)
આત્માનો જ્ઞાનસ્વભાવ પરમ સુખથી ભરેલો, તેના અનુભવથી તું તૃપ્ત થા!–
એમ ગાથા ૨૦૬ માં કહ્યું છે. જે જીવ પોતાના આવા સ્વભાવને અનુભવે તે પોતાના
સ્વભાવથી જ સ્વયમેવ તૃપ્ત–સંતૃષ્ટ ને સુખી વર્તતો થકો, પરદ્રવ્યને અંશ માત્ર ઈચ્છતો
નથી; પરદ્રવ્ય કે તે તરફની ઈચ્છા, તેનો જ્ઞાનમાં અભાવ છે, માટે જ્ઞાનીને તે પરદ્રવ્યની
કે ઈચ્છાની પક્કડ નથી, તેનું મમત્વ નથી.
પણ જેને પોતાના આવા જ્ઞાનસ્વભાવનો અનુભવ નથી તે જીવ અતૃપ્તપણે
પરદ્રવ્યને ઈચ્છે છે, પુણ્ય–પાપ આહાર–પાણી વગેરેમાં સુખ માનતો થકો તેનું તે મમત્વ
કરે છે; એવો જીવ પરદ્રવ્યના પરિગ્રહથી દુઃખી છે, પોતાના આનંદ સ્વભાવનો સ્વાદ
તેને આવતો નથી.
જ્ઞાનીએ પોતાના આનંદ સ્વભાવનો સ્વાદ લઈને, નિજનિધાનને ઉપાદેય કર્યું
છે, તે બીજા કોઈ પરભાવને કે સંયોગને ઉપાદેયરૂપ માનતો નથી. સ્વવસ્તુને જાણી તે
પરવસ્તુને કેમ ઈચ્છે? એટલે કે તેને પોતાની કેમ માને? ન જ માને. શુદ્ધ ચૈતન્યમય
આનંદભાવ તેમાં જ ધર્મીને સ્વપણું છે, એટલે તેનો જ તેને પરિગ્રહ છે; રાગમાં સ્વપણું
નથી, આહારની ઈચ્છામાં સ્વપણું નથી એટલે તેનો પરિગ્રહ તેને નથી. સમ્યગ્દ્રષ્ટિ–
ચક્રવર્તીને છખંડનો પરિગ્રહ નથી પણ પોતાના શુદ્ધ જ્ઞાન–આનંદરૂપ નિજવૈભવનો જ
પરિગ્રહ છે. અજીવનો પરિગ્રહ જીવને કેમ હોય? ચેતનથી ભિન્ન એવા અચેતનનો–
રાગનો પરિગ્રહ જ્ઞાનીને કેમ હોય? તે જ્ઞાનને અને રાગને એક નથી કરતો પણ જુદા જ
રાખે છે. હું પોતે ચૈતન્યનિધાનથી પરિપૂર્ણ છું, હું જ સુખસ્વરૂપ છું, પછી બીજા પદાર્થોનું
મારે શું કામ છે?–આમ જાણતો જ્ઞાની ઈચ્છાનો કે કોઈ પણ પર પદાર્થનો પરિગ્રહ
કરતો નથી.