: કારતક : ૨૪૯૬ : ૧૯ :
ચૈતન્યમય જીવનું રાગથી અત્યંત જુદાપણું
આવું તત્ત્વ તીર્થંકરના શ્રીમુખથી આવ્યું...સંતોએ ઝીલ્યું...ને શાસ્ત્રોમાં ગૂંથ્યું
(૧૬ બોલદ્વારા રજુ થતી ૧૬ આની વાત)
(૧) શુદ્ધજ્ઞાનમય જીવ છે; અને સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–આનંદ તે જીવનાં પરિણામ છે.
(૨) કર્મ કે શુભરાગ, તે જીવનાં પરિણામને જાણતાં નથી, તેમજ પોતે પોતાને પણ
જાણતાં નથી, કેમકે તેમનામાં ચેતનપણું નથી.
(૩) અચેતન એવા રાગાદિ પરિણામો, તે જીવના નિર્મળ જ્ઞાનપરિણામને ઉપજાવી
શકતા નથી.
(૪) જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્મા જ પોતાના જ્ઞાનપરિણામરૂપે ઊપજે છે, રાગ તેને ઉપજાવતો
નથી, એટલે રાગના આશ્રયે તેની ઉત્પત્તિ નથી.
(પ) તેમજ, જ્ઞાનપરિણામરૂપે ઊપજતો તે આત્મા, પોતામાંથી રાગાદિને ઉપજાવતો
નથી, રાગપણે પોતે ઊપજતો નથી.
(૬) જેમ માટીનું અને કુંભારનું પરિણમન જુદું છે. તેમ રાગાદિનું અને જ્ઞાનનું
પરિણમન જુદું છે. માટીને પોતાના પરિણામરૂપ ઘડા સાથે એકતા છે તેમ
આત્માને પોતાના જ્ઞાનપરિણામ સાથે એકતા છે.
(૭) જ્ઞાનીનો આત્મા જ્ઞાનપરિણામ સાથે જ તન્મય થઈને પરિણમે છે, બીજા કોઈ
પરભાવમાં તેનાં પરિણામ થતાં નથી. આવા જ્ઞાનપરિણામ વડે જ્ઞાની ઓળખાય છે.
(૮) ચેતનનાં પરિણામ રાગને સ્પર્શતા નથી, તે રાગથી જુદા રહે છે ને
ચૈતન્યસ્વભાવને સ્પર્શે છે, ચૈતન્યસ્વભાવ સાથે તેની એકતા છે.
(૯) પરભાવોથી ભિન્નતા, ને નિજસ્વભાવ સાથે એકતા, એવી દશારૂપે ધર્મી જીવ
પરિણમે છે; અને તે જ આત્માનું ખરૂં સ્વરૂપ છે.
(૧૦) તીર્થંકરના શ્રીમુખથી જે તત્ત્વ આવ્યું તે ઝીલીને સંતોએ અનુભવ્યું ને શાસ્ત્રમાં
ગૂંથ્યું. તેમાં કહેલો શુદ્ધઆત્મા જ્ઞાનપરિણામવાળો જ છે. આવા આત્માને
અનુભવમાં લેવો તે ધર્મ છે, તે ભગવાનનો માર્ગ છે.
(૧૧) જેમ જડ દ્રવ્ય વડે ચેતનની ઉત્પત્તિ થતી નથી, તેમ રાગ વડે જ્ઞાનની ઉત્પત્તિ
થતી નથી, કેમકે બંને ભિન્ન છે.