સંતોષ છે જ નહીં. રાગમાં તો દુઃખ જ છે, બળતરા છે. શાંતરસનો પિંડ આત્મા છે તેના
અનુભવમાં જ સાચો સંતોષ છે; ત્યાં જગતના કોઈ પદાર્થોની અભિલાષા રહેતી નથી.
બહારના અમુક પદાર્થ મળે તો સંતોષ થાય–એવું આત્માનું સ્વરૂપ નથી. જ્ઞાનસ્વરૂપ
આત્મા સ્વયમેવ પોતાથી જ સંતોષસ્વરૂપ છે. સંતોષ કહો કે આનંદ કહો; આ
જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્માનો જેટલો અનુભવ છે તેટલો આનંદ છે, તેટલું કલ્યાણ છે, તેટલો
સંતોષ છે.
તેના અનુભવથી જ હે જીવ! તું સદા તૃપ્ત થા.
નથી.–આમ આત્માને જાણીને, તેનો પરમ પ્રેમ કરીને, તેમાં સંતોષ પામ, અને તેના
જ અનુભવથી તૃપ્ત થા.–આમ આત્મામાં રત, આત્માથી સંતુષ્ટ અને આત્માથી તૃપ્ત
એવા તને વચનથી અગોચર સુખ થશે. અને તે અતીન્દ્રિય સુખ તત્ક્ષણે તને
અનુભવાશે; પોતાના અનુભવની પોતાને જ ખબર પડે છે. બીજાને પૂછવું નથી
પડતું. ‘મને આનંદનો અનુભવ થયો કે નહીં’ એમ કોઈને પૂછવું ન પડે; અંતરમાં
ઉપયોગને વાળીને, તે ‘આત્મઉપયોગ’ વડે આત્માને પકડયો ત્યાં કોઈ અચિંત્ય
આનંદ અનુભવાય છે, તેને ધર્મી જ જાણે છે. અહો! આવો આત્મા જ અનુભવ
કરવા જેવો છે.
અનુભવમાં તો આકુળતા છે, દુઃખ છે. તેનાથી રહિત એવું જ્ઞાન જ અનુભવ કરવા
જેવું છે. અતીન્દ્રિય સુખ કહો કે પરમ આનંદ કહો, તે આત્માના અનુભવમાં જ છે.
આવો અનુભવ તે જ મોક્ષનો માર્ગ છે. તે જ અમૃતમાર્ગ છે; તે જ ચિંતામણી–રત્ન
છે કે જેના વડે ઈચ્છિત પદ