: કારતક : ૨૪૯૬ : ૨૭ :
જ્ઞાનમયદશા વડે
જ્ઞાની ઓળખાય છે
જ્ઞાની પોતાને જ્ઞાનભાવરૂપ અનુભવે છે;
જ્ઞાનભાવમાં ઈચ્છા નથી. જ્ઞાનમયભાવમાં પુણ્યાદિ ઈચ્છા
નથી. માટે જ્ઞાની પુણ્યને ઈચ્છતો નથી, જ્ઞાની તો જ્ઞાનમય
જ રહે છે.
(સમયસાર ગાથા ૨૧૦)
શુભરાગ કે પુણ્ય તે આત્મા નથી, એટલે જેને આત્માનું ભાન છે તેને તે રાગની
કે પુણ્યની પક્કડ નથી, તેનો પરિગ્રહ નથી. આત્માનો જ્ઞાનસ્વભાવ જેણે પકડ્યો એટલે
કે અનુભવમાં લીધો તે રાગાદિભાવોને પોતાના સ્વભાવપણે જરાય અનુભવતો નથી,
તેને પોતાના જ્ઞાનભાવથી સર્વથા જુદા જાણે છે.
જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્મા સહજ સુખમય છે; રાગાદિભાવો આકુળતારૂપ ને દુઃખરૂપ છે.
આત્માનો જે જ્ઞાનમય ભાવ છે તે રાગાદિ ઈચ્છારૂપ નથી; ચૈતન્યપરિણતિનો અંશ પણ
ઈચ્છામાં નથી; આ રીતે ઈચ્છા તે જ્ઞાનમય ભાવ નથી એટલે અજ્ઞાનમય ભાવ છે. ધર્મી
જીવ તે પુણ્યઈચ્છાને પણ પોતાના જ્ઞાનથી ભિન્ન જાણે છે એટલે કે જ્ઞાન સાથે તે
ઈચ્છાને ભેળવતો નથી, પણ તેને જ્ઞાન વગરની જાણે છે, જ્ઞાનથી જુદી જાણે છે, માટે તે
અજ્ઞાનમય છે, જ્ઞાનમય નથી.
જુઓ, આવા ભેદજ્ઞાન વગર પરભાવનો પરિગ્રહ છૂટે નહીં, અને સાચી
નિર્જરા થાય નહીં. અજ્ઞાની ઈચ્છાને (પુણ્ય–રાગને) પોતાનું સ્વરૂપ માને ભલે,
પણ તેથી કાંઈ તે ઈચ્છા જ્ઞાનમય થઈ જતી નથી. તે મિથ્યાભાવથી રાગાદિનો
પરિગ્રહ કરે છે અને તેથી તે કર્મોથી બંધાય છે. ધર્મીજીવ રાગથી ભિન્ન એવા
ચૈતન્યભાવને જ સ્વ–સ્વામીપણે અનુભવે છે, તેને દ્રવ્યમાં–ગુણમાં–પર્યાયમાં
ક્યાંય રાગ નથી. જે રાગ છે તે જ્ઞાનના સ્વપણે નથી પણ પરપણે જ છે. આ રીતે
રાગ વગરનો જે શુદ્ધઉપયોગ છે, તે શુદ્ધતાની વૃદ્ધિનું નામ નિર્જરા છે; અને
શુદ્ધતાની વૃદ્ધિઅનુસાર અશુદ્ધતા તથા કર્મો ખરી જાય છે તે પણ નિર્જરા છે.
શુદ્ધતાની વૃદ્ધિ, અશુદ્ધતાનો નાશ ને કર્મનું