: કારતક : ૨૪૯૬ : ૨૯ :
પરિણતિ સદાય જ્ઞાનમય છે તે તે કાળે વર્તતો રાગ કે દેહની ક્રિયા, તેમાં જ્ઞાની વર્તતો
નથી. જ્ઞાની તો તે વખતે પોતાના જ્ઞાનભાવમાં જ એકપણે વર્તે છે, રાગ કે જડની ક્રિયા
સાથે કદી એકપણે વર્તતા નથી પણ તેનાથી ભિન્નપણે જ વર્તે છે.
શુભરાગના અનેક પ્રકાર, તેમાં ક્યાંય ‘જ્ઞાનપણું’ નથી, એટલે તેમાં ક્યાંય
જ્ઞાનીને સ્વપણું નથી. જે પોતાપણે અનુભવાય છે એવા એક જ્ઞાનભાવમાં જ જ્ઞાનીને
‘સ્વપણું’ છે. આત્માનો આવો સ્વાનુભવ તે જ મુખ્ય પ્રમાણ છે. તેથી પાંચમી ગાથામાં
જ આચાર્યદેવે કહ્યું હતું કે આ શુદ્ધ એકત્વ–વિભક્ત આત્માને તમે પોતાના સ્વાનુભવથી
પ્રમાણ કરજો. સ્વસંવેદનરૂપ સ્વાનુભવ તે જ પ્રત્યક્ષ પ્રમાણ છે; ને એવા સ્વાનુભવપૂર્વક
જ સમ્યગ્જ્ઞાન થાય છે. આત્માના સ્વાનુભવ વગરનું જ્ઞાન સાચું હોતું નથી. અને જ્યાં
રાગના અનુભવમાં એકતા છે ત્યાં જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્માનો સ્વાનુભવ થતો નથી. જ્ઞાનીએ
જ્યાં પોતાના આત્માને ઉપયોગલક્ષણ વડે સમસ્ત પરભાવોથી જુદો અનુભવ્યો, ત્યાં
રાગના કોઈ અંશમાં, કોઈ પુણ્યમાં, કોઈ શુભ વિકલ્પમાં તેને પોતાપણાની પક્કડબુદ્ધિ
રહેતી નથી. માટે જ્ઞાનીને પુણ્યાદિ કોઈપણ પરદ્રવ્યનો કે પરભાવનો પરિગ્રહ નથી,
તેનાથી ભિન્નતા જ છે. ને આવી ભિન્નતારૂપ જ્ઞાનદશા વડે જ્ઞાનીને નિર્જરા જ થાય છે.
આરાધના
સમ્યગ્દર્શન, સમ્યગ્જ્ઞાન, સમ્યક્ચારિત્ર
ને સમ્યક્ તપ, તેનું–
૧. ઉદ્યોતન કરવું–ઉજ્જવલતા કરવી,
૨. તેની પૂર્ણતાનો ઉદ્યમ કરવો,
૩. તેનો નિરાકુળતાથી નિર્વાહ કરવો,
૪. તેનું નિરતિચાર સેવન કરવું, અને
પ. આયુના અંત સુધી નિર્બાધ સેવન કરીને
પરલોકમાં પણ તેને સાથે લઈ જવા,
–એને જિનેન્દ્રભગવાને આરાધના કહી છે.
(ભગવતી આરાધના ૩)