જ્ઞાયકભાવના સદ્ભાવમાં રાગાદિ પરભાવોનો અભાવ છે. આવા આત્માના
અનુભવથી જ સંસારનાં દુઃખથી છૂટીને જીવ આત્માની શાંતિ પામે છે. બાહ્યવસ્તુનું
સુખ અર્થાત્ પુણ્યનું સુખ તે ખરેખર સુખ છે જ નહીં, એમાં તો પરાધીન
આકુળભાવ ને દુઃખ છે. ભગવાન આત્મા જે જ્ઞાનાનંદસ્વરૂપનો સાગર, તેના
સ્વાધીન અનુભવથી જે સુખ અનુભવાય છે તે જ સાચું નીરાકુળ સુખ છે તે જ
આત્માનું જીવન છે.
સાથે ઈચ્છાને ભેળવીને, અજ્ઞાનને જ અનુભવતો દુઃખી થાય છે. જ્ઞાનભાવને પોતાપણે
અનુભવે તે જ્ઞાની કહેવાય; રાગને–ઈચ્છાને કે આહાર–પાણીને પોતાનાં માને તેને જ્ઞાની
કોણ કહે?
અભાવમાંય આત્મપ્રાપ્તિ થાય છે, રાગ ન હોય તેથી કાંઈ આત્માનો અભાવ થઈ
જતો નથી; રાગ વગર જ આત્માનું જીવન છે. આત્માનું અસ્તિત્વ, આત્માનું
જીવન તો જ્ઞાનમય છે; આત્માનું અસ્તિત્વ કાંઈ રાગદ્વેષમય નથી. રાગ વખતેય
જ્ઞાનસ્વરૂપ તો તે રાગના અભાવવાળું જ છે. રાગ તો ઉપરના કચરા જેવો છે,
અંદર ચૈતન્ય તળીયું શુદ્ધ જ્ઞાનમય છે, તેને ધ્યેય બનાવવું જોઈએ. તેને ધ્યેય
બનાવીને જે ધર્મી થયો તે રાગાદિથી જુદો થયો, તે હવે રાગને ઈચ્છે નહિ, પુણ્યને
ઈચ્છે નહિ. પોતાના એક ચૈતન્યભાવ સિવાય બીજા કોઈ ભાવને ધર્મી પોતાપણે
દેખતા નથી, તેને પોતાથી ભિન્નપણે જ દેખે છે.
તે પોતામાં નજર કરે એટલી જ વાર છે. અંતરના નિજપદમાં નજર કરતાં જ