: કારતક : ૨૪૯૬ : ૩૩ :
અપૂર્વ આનંદરસનો સ્વાદ આવે છે. આનંદના ઝરણાં ઝરે છે. આવા ચૈતન્યરસ સિવાય
બીજા તો બધાય અપદ છે, પરપદ છે તેમાં ક્્યાંય સુખ નથી.
જે જ્ઞાનને સેવતો નથી ને રાગને સેવે છે તેને જ્ઞાનભાવની ઉત્પત્તિ ક્્યાંથી
થાય? એને તો રાગમય અજ્ઞાનભાવ જ થાય છે. જ્ઞાની તો, રાગ અને જ્ઞાનને અત્યંત
ભિન્ન જાણીને, એકલા જ્ઞાનને જ સેવે છે એટલે તેના બધા ભાવો જ્ઞાનમય છે. આવો
જ્ઞાનમય વીતરાગી ભાવ તેનું નામ ધર્મ છે. ચોથા ગુણસ્થાને સમ્યગ્દ્રષ્ટિને આવો
જ્ઞાનમય વીતરાગભાવ હોય છે, એ સિવાય બીજા કોઈ પરભાવનો પરિગ્રહ તેને નથી;
તેને તે જાણે છે પણ તેની પક્કડ નથી, ‘આ મારો ભાવ’ એવી બુદ્ધિ નથી, પણ તેને
પરપણે જાણે છે; હું તો જ્ઞાન છું ને આ પરભાવો મારા જ્ઞાનથી બહાર છે–એમ તે
ભિન્નતા જાણે છે. આવા ભેદજ્ઞાનના બળથી આત્માની શુદ્ધતા થાય છે ને કર્મોની
નિર્જરા થાય છે.–આનું નામ ધર્મ છે, ને આ મોક્ષમાર્ગ છે.
દિવાળીના દિવસે
દિવાળીના દિવસે બપોરના પ્રવચનમાં ગુરુદેવે કહ્યું કે ભગવાન મહાવીર આ જે
મોક્ષ પધાર્યા...તેમને જરાય અધર્મ ન રહ્યો, વિકાર જરાય ન રહ્યો, તેમને પૂર્ણ જ્ઞાન–
આનંદ અને પૂર્ણ શુદ્ધતા પ્રગટી ગયા. અજ્ઞાની એકલા વિકારમાં વર્તી રહ્યો છે, તેને
ધર્મનો અંશ પણ નથી.
હવે વચગાળાની સ્થિતિ તે સાધકદશા છે,–જેને અંશે શુદ્ધતારૂપ ધર્મ પ્રગટ્યો છે
ને અંશે અશુદ્ધતા પણ બાકી છે.–પણ તે અશુદ્ધતાને ક્ષણિક પર્યાયરૂપ જાણે છે, ને
ત્રિકાળી સ્વભાવ શુદ્ધ છે તેના અવલંબને શુદ્ધતા વધારતો જાય છે. આવી સાધકદશામાં
કેવા ધર્મો હોય, કેટલી શુદ્ધતા થઈ હોય ને કેટલી અશુદ્ધતા બાકી હોય–તે બધાનું જ્ઞાન
સાધકને વર્તે છે. તે શુદ્ધ–અશુદ્ધ બધા ભાવોને જાણવા છતાં શુદ્ધદ્રષ્ટિ વડે તે પોતાના
આત્માને શુદ્ધ ચિન્માત્ર અનુભવે છે.
ધર્મીને જે જ્ઞાનચેતનારૂપ પરિણમન થયું છે તેમાં તો હર્ષ–શોકનું વેદન નથી. પણ
હજી જેટલી કર્મચેતના કે કર્મફળચેતના છે તેટલું રાગાદિનું કર્તાપણું કે હર્ષ–શોકનું
ભોક્તાપણું છે. બંને ભાવ એકસાથે એક પર્યાયમાં વર્તે છે. પરને તો કરવાનું કે
ભોગવવાનું અશુદ્ધભાવથી પણ નથી; જે કોઈ દેહની ક્રિયા છે,–હાલવું–ચાલવું–બોલવું–
ઉઠવું–બેસવું–ખાવું–પીવું તે બધી પુદ્ગલની ક્રિયાઓ છે, જીવ તેનો કર્તા નથી. જીવ
ચેતનભાવને જ કરે છે; ચેતના જ તેની ક્રિયા છે. તેને ભૂલીને અજ્ઞાની એકલા
રાગાદિની ક્રિયા કરે છે; જડની ક્રિયાને તો તે પણ નથી કરતો. જીવની પર્યાયમાં જે શુદ્ધ–
અશુદ્ધ ભાવ હોય તેને જાણીને, ભેદજ્ઞાનના બળથી આત્માને શુદ્ધ ચૈતન્યમાત્ર
અનુભવવો–તે આત્મપ્રાપ્તિની રીત છે; તે જ સાધકદશા છે, ને તે જ સાચી દીવાળી છે.