: કારતક : ૨૪૯૬ : ૩પ :
જ્ઞાન ગોષ્ઠી
[થોડા વર્ષ પહેલાં ‘સુવર્ણ સન્દેશ’ ના જ્ઞાનગોષ્ઠી વિભાગમાં ઘણા
જિજ્ઞાસુઓ રસ લેતાં. તેને લગતું કેટલુંક લખાણ આજ અચાનક હાથમાં આવ્યું,
જિજ્ઞાસુઓને ઉપયોગી હોવાથી આભાર સાથે તે અહીં આપ્યું છે. (સં.) ]
પ્રશ્ન:– જ્ઞાનીને ઊંઘમાં પણ આત્માનું જ્ઞાન હોય?
ઉત્તર:– અહો, એની શી વાત! જ્ઞાન અને રાગના જુદા વેદનથી જે ભેદજ્ઞાન થયું
તે ઊંઘ વખતેય જ્ઞાનીને વર્તે જ છે. ઊંઘમાંય તેને રાગ સાથે એકતાબુદ્ધિનું વેદન થતું
નથી, ચૈતન્યભાવને રાગથી ભિન્નપણે જ તે વેદે છે. જુદો તે સદાય જુદો જ છે. જ્ઞાની
તો સદાય જ્ઞાનરૂપ જ છે. ઊંઘ વખતેય એનું જ્ઞાન કાંઈ ઊંઘી નથી ગયું (અજ્ઞાન નથી
થયું), જ્ઞાન તો જ્ઞાનપણે જાગતું જ છે.
પ્રશ્ન:– જીવે શું નક્કી કર્યા વગર અનાદિથી ચાલી આવતી પરદ્રવ્યના કર્તાપણાની
બુદ્ધિ ટળે નહિ?
ઉત્તર:– સ્વ–પરનું તેમ જ સ્વભાવ અને વિભાવનું ભેદજ્ઞાન કરીએ તો જ પરમાં
કર્તાપણાની બુદ્ધિરૂપ અજ્ઞાન ટળે. એના વગર તે ટળે નહિ. એ જ વાત શ્રીમદ્
રાજચંદ્રજીએ નીચેના શબ્દોમાં સમજાવી છે–
*ચેતન જો નિજભાવમાં કર્તા આપ સ્વભાવ,
વર્તે નહિ નિજભાવમાં કર્તા કર્મપ્રભાવ.
*છૂટે દેહાધ્યાસ તો નહિ કર્તા તું કર્મ,
નહિ ભોક્તા તું તેહનો, એ જ ધર્મનો મર્મ.
*કર્તા ભોક્તા કર્મનો વિભાવ વર્તે જ્યાંય,
વૃત્તિ વહી નિજભાવમાં થયો અકર્તા ત્યાંય.
પ્રશ્ન:– ક્રમબદ્ધ પર્યાયનો નિર્ણય એટલે શું?
ઉત્તર:– દરેક દ્રવ્ય ત્રણેકાળ પોતાની ક્રમનિયમિત પર્યાયમાં પરિણમે છે, એટલે
આત્મા પરની પર્યાયોનો અકર્તા છે, ને પોતાના જ્ઞાનમય પરિણામે પરિણમતો થકો
જ્ઞાન–