ગતાંકમાં આ ચિત્રના ચાર
જીવોને ઓળખવાનું કહેલ
હતું, તે આ પ્રમાણે છે–
(૧) તે જીવ અજ્ઞાની
મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે; તે કર્મ બાંધે છે ઝાઝું,
પણ છોડે છે થોડું.
(૨) આ બીજો જીવ જ્ઞાની
ધર્માત્મા છે; તે ઘણું કર્મ છોડે છે, પણ
બાંધે થોડુંક જ.
(૩) આકાશમાં રહેલા તે
અરિહંત ભગવાન, બધા જ કર્મોને
છોડે છે, ને જરાય કર્મ બાંધતા નથી.
(૪) દૂર દૂર રહેલા તે
સિદ્ધભગવાન કર્મોને બાંધતા પણ
નથી, ને છોડતા પણ નથી.
વિશેષ પરિચય:– નદી કિનારે જ્ઞાની ધર્માત્મા આત્મવિચારમાં બેઠા છે, પાસે
બાળક બેઠેલો છે તે બાળકની જેમ સરળ અને જિજ્ઞાસુ છે.
(૧) હવે પહેલો જીવ ત્યાંથી ‘પસાર થઈ જાય છે,’–તે જ્ઞાની ધર્માત્મા પાસે
આવતો નથી પણ તેનાથી વિમુખ વર્તે છે. તે મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે.
(૨) બીજો જીવ ત્યાં આવીને ‘જ્ઞાની ધર્માત્માની સાથે જ બેઠો’ તે જ્ઞાની છે,
જ્ઞાની સાથે તેને સાધર્મીપણું છે.
(૩) ત્રીજા અરિહંત ભગવાન છે, તે આકાશમાં ગમન કરે છે; તેમની ઓળખાણ
આપતી વખતે જ્ઞાનીએ તેમના પ્રત્યે હાથ જોડ્યા, કેમકે તે પૂજ્ય દેવ છે.
(૪) ચોથા સિદ્ધ ભગવાન છે, તેઓ અહીં નથી આવતા, પણ મુમુક્ષુ જીવ
જ્ઞાનવડે તેમને લક્ષમાં લ્યે છે. ને ધર્માત્માએ આંખ મીંચીને તેમની ઓળખાણ આપી
એટલે કે અંતરની દ્રષ્ટિ વડે તે સિદ્ધ ભગવાન ઓળખાય છે એમ બતાવ્યું. તેમને કોઈ
કર્મનો સંબંધ જ નથી, તેથી તેઓ કર્મને બાંધતા કે છોડતા નથી.