: કારતક : ૨૪૯૬ : પ :
અભેદને અભિનંદન
આત્માના સ્વભાવરૂપ એક જ્ઞાનપદ,
તેના અનુભવથી આત્મલાભ
આત્મા એક પરમ પદાર્થ છે અને તે જ્ઞાનસ્વરૂપ છે;
મતિજ્ઞાનાદિ ભેદો આ એક જ્ઞાનપદને ભેદતા નથી, પરંતુ ઊલટા
તે અભેદને અભિનંદે છે.–એ સમજાવીને આચાર્યભગવાન
‘આત્મલાભ’ કરાવે છે.
(સમયસાર ગાથા. ૨૦૪–૨૦પ)
શિષ્યે પૂછ્યું હતું કે આત્માનું નિજપદ કેવું છે? તે બતાવો. તેના ઉત્તરમાં
આચાર્યદેવ આત્માનું નિજપદ બતાવે છે. પરદ્રવ્યોથી ભિન્ન, પરભાવોથી ભિન્ન,
અને પોતાના જ્ઞાનાદિ સ્વભાવોથી અભિન્ન એવું નિજપદ છે, તેના અનુભવથી
મોક્ષ પમાય છે.
આત્મા એક પરમ વસ્તુ છે. આત્મા કહો કે જ્ઞાન કહો; તે જ્ઞાનસ્વરૂપ એક
આત્માને અનુભવનારી જે મતિ–શ્રુત વગેરે જ્ઞાનપર્યાયો છે તે અભેદને ભેદતી નથી,
પણ તે અભેદને અભિનંદે છે. એકરૂપ એવો જે આત્માનો પરમ જ્ઞાનસ્વભાવ, તે
સ્વભાવને અનુભવનારી પર્યાયો આત્માની એકતાને તોડતી નથી પણ તેને અભિનંદે છે;
એટલે તે મતિજ્ઞાનાદિ પર્યાયો એક જ્ઞાનપદમાં જ સમાય છે. જ્ઞાનના સર્વ ભેદો છે તે
જ્ઞાનમાં જ તન્મય છે.
જેમ પ્રકાશસ્વભાવી ઝગઝગતો સૂર્ય છે; વાદળાના ભેદન–અનુસાર સૂર્યનાં
કિરણોમાં હીનાધિકતારૂપ જે ભેદ પડે છે, પણ તે પ્રકાશનાં કિરણોના ભેદો સૂર્યના
પ્રકાશસ્વભાવને સિદ્ધ કરે છે, તે કિરણો કાંઈ પ્રકાશસ્વભાવને ભેદતા નથી પણ
ઉલટા સાબિત કરે છે કે અહીં પ્રકાશસ્વભાવી આખો સૂર્ય છે. તેમ આત્મા
ચૈતન્યસૂર્ય છે. મતિજ્ઞાન–કેવળજ્ઞાન વગેરે જે જ્ઞાનભેદો છે તેઓ આત્માના
ચેતકસ્વભાવને પ્રસિદ્ધ કરે છે; જ્ઞાનભેદો એક જ્ઞાનસ્વભાવને ભેદતા નથી પણ તેમાં
તન્મય થઈને ઊલટા તેને અભિનંદે છે; જ્ઞાનપર્યાયોની એકતા રાગ સાથે નથી પણ
ચેતનસ્વભાવ સાથે તેની એકતા છે.–આવા અભેદરૂપ એક જ્ઞાનસ્વભાવનો
અનુભવ તે મોક્ષનો ઉપાય છે. તે જ