પાત્ર છે. અરે, આવા વસ્તુસ્વભાવનો અનાદર કરીને બીજું ગમે તે કરે ને ધર્મ માની
લ્યે–પણ તેને ધર્મ થાય નહીં. સત્તાની મહાન ખાણ, અસ્તિકાયનું સ્વરૂપ તેનું આ વર્ણન
છે. ઉત્પાદ તે ધ્રુવને દેખે છે ભલે, પણ ઉત્પાદ પોતે ધ્રુવ નથી; ધ્રુવનું લક્ષણ ધ્રુવ છે ને
ઉત્પાદનું લક્ષણ ઉત્પાદ છે. ‘સત્’ પરમેશ્વર આત્મા તેમાં આ બધું સમાય છે. અરે ભાઈ,
તારા ચૈતન્યનિધાનમાં નજર તો કર.
અવસ્થાનો ઉત્પાદ થયો એમ નથી. તે પરમાણુઓમાં જ ઉષ્ણ ગુણનો તેવો ઉત્પાદ
પોતાના કારણે છે. સ્પર્શગુણ ધ્રુવ છે, તે ધ્રુવના કારણેય ઉત્પાદ નથી; ઉત્પાદનું લક્ષણ
ઉત્પાદ જ છે. આવા વસ્તુસ્વરૂપના જ્ઞાનમાં એકલી વીતરાગતા ઘૂંટાય છે. આવા સત્ના
જ્ઞાનવડે જ ધર્મની શરૂઆત થાય છે. આવા જ્ઞાન પછી સ્વરૂપમાં ચરવું તે ચારિત્ર છે.
ચૈતન્યહંસ રાગના ચારા ન ચરે, એ તો વીતરાગી આનંદરૂપી મોતીનાં ચારા ચરનારો
છે. આવો ચૈતન્ય–મહાપ્રભુ તે રાગની સિફારસ વડે મળે એવો નથી. રાગના વિકલ્પને
તો આંધળો કહ્યો છે–અચેતન કહ્યો છે, તેના વડે ચૈતન્યપ્રભુ અનુભવમાં કેમ આવે?
આ તો વીતરાગનો માર્ગ છે.
પુદ્ગલ છે, એમ જીવ સત્તા, પુદ્ગલ સત્તા વગેરે અનેક સત્તા છે.
પદાર્થસ્થિત છે. દરેક પદાર્થનું અસ્તિત્વ પોતપોતાના નિશ્ચિત એક સ્વરૂપમાં જ છે,
એટલે અવાંતર સત્તાને એક પદાર્થસ્થિત કહેલ છે.
વિશ્વરૂપ કહેતાં જડ ને ચેતન બધું એકમેક થઈ જાય છે એમ ન સમજવું. પણ જડ
છે, ચેતન છે–એમ વિશ્વના બધા પદાર્થોને એક સાથે સત્પણે લક્ષમાં લેવા તે
મહાસત્તા છે.