: માગશર : ૨૪૯૬ : ૧પ :
એક વસ્તુમાં અનંતગુણપર્યાયો છે, તે પ્રત્યેક પોતપોતાના નિશ્ચિત એક એક
સ્વરૂપે છે. એવી અનંતી એકેક પર્યાયો થઈને મહાસત્તાને અનંત પર્યાયપણું છે. એક
પર્યાય તે અવાંતર સત્તા છે. મહાસત્તા અનંત પર્યાયમય છે; ને અવાન્તર સત્તા એક
પર્યાયમય છે.–એમ બે નય દ્વારા બંને પ્રકારે સત્તાને ઓળખાય છે, તેથી આ બધું કથન
નિર્દોષ છે. આવું જ વસ્તુસ્વરૂપ છે.
વસ્તુનું અસ્તિત્વ પોતાને લઈને છે, પરને લઈને તેનું અસ્તિત્વ નથી, કે ઈશ્વર
વગેરે તેના કર્તા નથી. સત્નું અસ્તિત્વ પોતાથી જ છે. સત્ની ઓળખાણ થાય તો
સમ્યગ્દર્શન થઈ જાય.
‘સત્’ છે તેની આ પ્રરૂપણા છે (સત્પદપ્રરૂપણા છે.) શું આ શરીર છે માટે
અંદર આત્માનું અસ્તિત્વ છે? ના; શરીરનું અસ્તિત્વ શરીરમાં છે, આત્મામાં તેનું
અસ્તિત્વ નથી; અને આત્માનું અસ્તિત્વ આત્મામાં છે, શરીરમાં તેનું અસ્તિત્વ
નથી; આમ બંનેનું સ્વતંત્ર ભિન્ન ભિન્ન અસ્તિત્વ છે. એ જ પ્રમાણે, શું આ ઈન્દ્રિયો
છે માટે જ્ઞાનનું અસ્તિત્વ છે? ના; જ્ઞાનનું અસ્તિત્વ આત્મામાં છે, ને ઈન્દ્રિયોનું
અસ્તિત્વ જડમાં છે; કોઈમાં બીજાનું અસ્તિત્વ નથી, ને કોઈના કારણે બીજાનું
અસ્તિત્વ નથી. સૌ પોતપોતાથી સત્ છે. અહો, કેટલી સ્વતંત્રતા! આવું સ્વતંત્ર
અસ્તિત્વ સમજે તો, ઈન્દ્રિય વગર જ્ઞાન ન થાય–એવી બુદ્ધિ મટી જાય; એટલે
સમ્યગ્જ્ઞાન થાય ને શાંતિ પ્રગટે.
આત્મા જેનો સાચો–તેનું બધું સાચું
(ચંદ્રને શોધવા કરતાં આત્માને શોધ)
પૂ. શ્રી કહાનગુરુ વારંવાર કહે છે કે–ચંદ્ર વગેરે બાબતમાં
વીતરાગ શાસ્ત્રોમાં જે કહ્યું છે તે યથાર્થ જ છે; આપણે તે મેળવી ન
શકીએ તેથી વીતરાગ શાસ્ત્રોમાં શંકા ન કરાય. અને આત્માના સ્વરૂપ
બાબતમાં વીતરાગ શાસ્ત્રોમાં જે પરમ સત્ય કથન છે તે તો આપણે
પણ પોતાના સ્વાનુભવથી મેળવી શકીએ છીએ. અતીન્દ્રિય એવા
ચૈતન્યસ્વભાવ બાબત જેમનું કથન પરમ સત્ય છે ને અનુભવમાં આવે
એવું છે,–તો ચંદ્ર–સૂર્ય વગેરે બાબત પણ તેમનું કથન યથાર્થ જ છે.
બાકી તે ચંદ્રની શોધ પાછળ પડવા કરતાં આત્માને શોધ ને! તેની તો
અત્યારે પ્રાપ્તિ (અનુભવ) થઈ શકે છે.