: ૨૨ : : માગશર : ૨૪૯૬
કહેવાય નહિ, અને તેની પૂર્ણ પર્યાયને પણ માની કહેવાય નહિ, એટલે સર્વજ્ઞ અરિહંતને
પણ તેણે ખરેખર માન્યા નહિ જો સર્વજ્ઞને ઓળખે તો જ્ઞાનસ્વભાવી આત્માને પણ
ઓળખે જ. તેથી આચાર્યદેવે પ્રવચનસારમાં કહ્યું છે કે–
જે જાણતો અર્હંતને ગુણ, દ્રવ્ય ને પર્યયપણે
તે જીવ જાણે આત્માને, તસુ મોહ પામે લય ખરે.
સર્વજ્ઞના દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયને ઓળખતાં જ્ઞ–સ્વભાવી આત્માને જાણ્યો, તેનો
મોહ નાશ થઈને સમ્યગ્દર્શન થાય છે. આત્માનો જ્ઞ–સ્વભાવ છે, તે સ્વભાવને જ્યાં કોઈ
આવરણ ન રહ્યું ત્યાં તેનું પૂરું સામર્થ્ય–સર્વજ્ઞત્વ પ્રગટ્યું. જ્ઞાન તો આત્માનો સ્વભાવ
છે અને તેને કોઈ આવરણ નથી તો પછી સર્વ પદાર્થોને જાણતાં તેને કોણ રોકે? તે સર્વ
પદાર્થોને કેમ ન જાણે? જરૂર જાણે. જ્ઞાનસ્વભાવની પ્રતીત વગર કેવળજ્ઞાનની કે
સિદ્ધપદની પ્રતીત ખરેખર આવે નહિ; કેમકે કેવળજ્ઞાન અને સિદ્ધપદનું ધામ તો
જ્ઞાનસ્વભાવી આત્મા છે. પોતાના જ્ઞાનસ્વભાવની સન્મુખ થવાથી જ સર્વજ્ઞની અને
સિદ્ધ ભગવંતોની ખરી પ્રતીત થાય છે. સમયસારમાં, સ્વભાવ–સન્મુખ થઈને
જ્ઞાનસ્વભાવી આત્માને દ્રષ્ટિમાં–અનુભવમાં લીધો તેને જ કેવળી ભગવાનની
પરમાર્થસ્તુતિ કહી છે.
અહો, આત્મા તો અનાદિથી જ્ઞાનસ્વભાવી જ છે, બધાય આત્મા અનાદિથી
જ્ઞાયકભાવપણે જ અવસ્થિત છે, પણ અજ્ઞાનીને ઊંધી માન્યતાને લીધે તે વિપરીતપણે
અધ્યવસિત થાય છે. ધર્માત્મા તેને જેવો છે તેવો પ્રતીતમાં લઈને, તેના આધારે
કેવળજ્ઞાનને અને સિદ્ધપદને સાધે છે. જ્યાં જ્ઞાનસ્વભાવની સન્મુખ થઈને તેની પ્રતીત
કરી ત્યાં સંવર–નિર્જરા શરૂ થયા, આસ્રવ–બંધ તૂટવા માંડ્યા, ને તે મોક્ષનો સાધક
થયો; અજીવને જુદું જાણ્યું.–આમ સાતે તત્ત્વોની ખરી પ્રતીત સ્વભાવ સન્મુખ થયો
ત્યારે થઈ. અલ્પજ્ઞાની તિર્યંચ પણ સ્વાનુભૂતિથી સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ કરી શકે છે;
સમ્યગ્દર્શન માટે એવી અટક નથી કે બાર અંગ ભણવા જોઈએ. સમ્યગ્દર્શનમાં બાર
અંગનો સાર સમાઈ જાય છે. આત્માનુભવ તે જ મોક્ષમાર્ગ છે; આત્માનુભવીને બાર
અંગ પઢવાની કોઈ અટક નથી. કોઈ જીવ બાર અંગ ભણ્યો ન હોય છતાં
આત્માનુભવમાં લીન થઈને કેવળજ્ઞાન પામી જાય. મોક્ષનો માર્ગ આત્મ–અનુભૂતિમાં જ
સમાય છે.
મોક્ષના સાધક મુનિવરોને ૨૮ મૂળગુણ–એક જ વખત ભોજન, દિગંબર દશા
વગેરે હોય છે, રાગનો એટલો અભાવ થઈ ગયો છે કે ૨૮ મૂલગુણથી વિરુદ્ધ રાગ