છે તે ભ્રમ છે; અને બાહ્ય સામગ્રીને રાખવા કે ટાળવા માગે છે પરંતુ તે કાંઈ તેને
આધીન નથી. એટલે તેમાં પણ ઈચ્છાવડે આકુળવ્યાકુળ જ થાય છે. અનુકૂળ
સંયોગ આવે ને સુખ માને, પણ તે કાંઈ સુખ નથી. વાસ્તવિક સુખ શું છે તેના
સ્વરૂપની તેને ખબર પણ નથી. કાં તો સંયોગને અને કાં તો મંદ આકુળતાને તે
સુખ માને છે, પણ ચૈતન્યતત્ત્વ રાગ અને સંયોગ વગરનું છે, તેને ક્્યાંય બહારથી
સુખ લાવવું પડતું નથી પણ પોતે સ્વયં સુખરૂપ છે; આવા નિરાકુળ સુખસ્વરૂપને
ઓળખતો નથી તેથી જીવ દુઃખી થાય છે. મિથ્યાત્વનું જે દુઃખ તે સમ્યગ્દર્શનાદિ
વડે જ ટળે છે, બીજો કોઈ ઉપાય નથી.
જીવ સુખને માટે સંયોગમાં વ્યર્થ ઝાંવા નાખે છે, ને સંયોગ મટતાં જાણે સુખનું સાધન
ચાલ્યું ગયું–એમ માનીને મહા દુઃખી થાય છે. પણ ચૈતન્યસ્વભાવમાં સુખ છે ને મોહનું
જ દુઃખ છે–એમ સમજીને મોહને દૂર કરે તો દુઃખ ટળે ને સુખ થાય. એ સિવાય સંયોગો
ફેરવવા માગે તે કાંઈ જીવને આધીન નથી, ને ઈચ્છા પ્રમાણે કાંઈક સંયોગ હોય તો પણ
તેમાં કાંઈ સુખ નથી. ભાઈ, સંયોગ તરફની વૃત્તિ તોડ ને સંયોગથી ભિન્ન ચૈતન્ય તત્ત્વ
તરફ અંતરમાં વળ. આત્મા જ આનંદસ્વરૂપ છે, તેની શ્રદ્ધા દ્વારા જ શાંતિ મળે છે.–
બીજો કોઈ ઉપાય નથી.
ઉદય નિમિત્તે થાય છે, તેમાં જીવનો પ્રયત્ન કાંઈ કામ આવતો નથી. જીવ મોહથી
મફતનો દુઃખી થાય છે; જો સમાધાન કરીને સમ્યગ્દર્શનાદિ કરે તો સુખ થાય ને
આકુળતા મટે.
અરે, જેનાથી પાપાસ્રવ થતો હોય એવી સંપદા શું કામની? અને જો મારે