તેમ અજ્ઞાન ટાળવા શું કરવું? કે પોતામાં જ્ઞાનપ્રકાશ પ્રગટ કરવો. જ્ઞાન અને રાગની
ભિન્નતાના ભેદજ્ઞાન વગર ધર્મના માર્ગમાં એક પગલુંય જવાતું નથી; જ્ઞાન અને રાગની
ભિન્નતાના ભાન વગર પંચ પરમેષ્ઠીને ઓળખી શકાતા નથી, નવતત્ત્વને ઓળખી
શકાતા નથી, કે સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રરૂપ વીતરાગી મોક્ષમાર્ગ પણ ઓળખાતો નથી.
અજ્ઞાની તો રાગરૂપ તત્ત્વોને જ્ઞાનમાં ભેળવી દે છે, ને જ્ઞાનભાવમાં રાગનું કાર્ય માને છે
ઉદયભાવોને જ્ઞાનભાવો, અથવા બંધભાવો અને મોક્ષભાવો, તેની અત્યન્ત ભિન્નતાને
ભેદજ્ઞાન વગર ઓળખાય નહીં. ને તે ઓળખ્યા વગર, જ્ઞાની શું કરે છે તેની ખબર પડે
નહીં, જ્ઞાની જ્ઞાન કરે છે કે રાગ કરે છે? તે અજ્ઞાની જાણતો નથી. અંતરાત્માની ગતિને
બહિરાત્મા શું જાણે?
હોય; ત્યાં એકલા શુભ–અશુભ રાગને જ જોનારો બાહ્યદ્રષ્ટિજીવ જ્ઞાનીની અંદરની
જ્ઞાનચેતનાને ક્યાંથી ઓળખશે? એ તો બહારના શુભ–અશુભ ભાવોને જ દેખનારો છે.
જો શુભાશુભથી જુદી જ્ઞાનચેતનાને ઓળખે તો તે પોતે જ્ઞાની થઈ જાય, ને બીજા જ્ઞાની
શું કરે છે (જ્ઞાન કરે છે કે રાગ કરે છે) તેની પણ તેને ખરી ઓળખાણ થાય. આવી
ઓળખાણ કરવી તે સમ્યગ્દર્શન છે, તે ધર્મ છે.
તેનાથી ચલિત થતા નથી. ‘આ વજ્રથી મારા જ્ઞાનનો નાશ થઈ જશે!’–એમ ભયભીત
થતા નથી, શંકા કરતા નથી. શંકા રહિત વર્તતા થકા નિર્ભયપણે પોતાને જ્ઞાનસ્વરૂપે જ
અનુભવે છે. જગતમાં આકરા આળ આવે, ચારેકોર પ્રતિકૂળતા આવે, નિંદાની ઝડીઓ
વરસતી હોય, ને શરીરમાં રોગની આકરી વેદના હોય, તોપણ ધર્મી પોતાના
ચિદાનંદસ્વરૂપની શ્રદ્ધાથી ડગતા નથી, મારું શું થશે’–એમ ભયભીત થતા નથી; ‘હું તો
જ્ઞાન છું ને જ્ઞાન જ રહીશ; મારા જ્ઞાનમાં આ પ્રતિકૂળતાનો પ્રવેશ કેવો? રાગનોય
પ્રવેશ મારા જ્ઞાનમાં નથી’–એમ નિઃશંકપણે જ્ઞાનને જ અનુભવતા થકા ધર્મી જીવ
નિર્ભય રહે છે.