છ પ્રકારનાં દ્રવ્યો સર્વજ્ઞે જોયેલાં છે, તે ત્રણ પ્રકારનાં લક્ષણોથી ઓળખાય છે.
અભિન્ન હોવા છતાં તેમાં લક્ષણ–લક્ષ્યપણું છે.
ભાવની ઉત્પત્તિ તે ઉત્પાદ, તે જ ક્ષણે પૂર્વના ભાવનો વિનાશ તે વ્યય; અને
સ્વજાતિપણે વસ્તુનું સળંગ ટકવું તે ધ્રુવતા. આવા ઉત્પાદ–વ્યય–ધ્રુવ તે દ્રવ્યનું સ્વરૂપ છે.
પર્યાયનો ઉત્પાદ તે જીવનો ભાવ છે, તેના વડે જીવદ્રવ્યનું અસ્તિત્વ લક્ષિત થાય છે.
જીવની પર્યાયનો પ્રવાહ જ્ઞાનમય જ હોય, એકપર્યાય જ્ઞાનરૂપ હોય ને બીજી પર્યાય
જડરૂપ હોય એમ ન બને; પુદ્ગલની બધી પર્યાયો જડરૂપ હોય. આમ પદાર્થના ઉત્પાદ–
વ્યય–ધ્રુવ પોતાની સ્વજાતને છોડતા નથી; જડ–ચેતન એકબીજામાં ભળી જતા નથી
આવો સત્ સ્વભાવ છે. જીવ ત્રણે કાળે જીવ રહે; અજીવ ત્રણેકાળે અજીવ રહે. જીવ કે
અજીવ તે સૌ પોતપોતાના ઉત્પાદ–વ્યય–ધ્રુવમાં જ વર્તે છે. તે દ્રવ્ય પોતાના ઉત્પાદ–
વ્યય–ધ્રુવથી અભિન્ન છે. વસ્તુમાં એક સમયમાં ઉત્પાદ–વ્યય–ધ્રુવનું એકસાથે હોવું એ
વાત સર્વજ્ઞ સિવાય કોઈના મતમાં હોય નહીં. ઉત્પાદ–વ્યય–ધ્રુવ તો દ્રવ્યનું લક્ષણ છે, તે
બીજા વડે અપાતું નથી. વિશ્વની વસ્તુઓ જ સ્વયંસિદ્ધ એવા સ્વભાવવાળી છે.