ચેતન–જાતને છોડતો નથી; નવી પર્યાય ઊપજે તે પણ ચેતન–જાતને છોડયા વગર જ
ઊપજે છે. ચેતનપણું સળંગ નિત્ય ટકી રહે છે. એ જ રીતે છએ દ્રવ્યોમાં પોતપોતાની
જાતનો અત્યાગ છે, તેની જાત કદી બદલતી નથી. મિથ્યાત્વ છૂટીને સમ્યક્ત્વ નવું પ્રગટે
પણ જીવ તો જીવ જ રહે છે. મિથ્યાત્વનો નાશ થતાં જીવનો નાશ થઈ જતો નથી. અને
સમ્યક્ત્વ ઉત્પન્ન થતાં જીવ કાંઈ નવો ઉત્પન્ન થતો નથી. બંને અવસ્થામાં જીવનું
જીવપણું ટકી રહે છે. એ જ રીતે પુદ્ગલની સર્વ અવસ્થાઓમાં પુદ્ગલદ્રવ્ય પુદ્ગલપણે
ટકે છે, કોઈ જીવ દેવમાંથી મનુષ્ય થયો, કે મનુષ્યમાંથી દેવ થયો, છતાં ચેતનરૂપ જીવ તે
તો ચેતનરૂપ જ રહ્યો.
વ્યય–ધ્રુવ સામાન્ય આદેશે દ્રવ્યથી અભિન્ન છે; ને વિશેષ આદેશે તેઓ દ્રવ્યથી ભિન્ન છે,
કેમકે ઉત્પાદ, વ્યય અને ધ્રુવ એ પ્રત્યેક એકેક અંશની અપેક્ષાએ છે.
ગુણ એટલે અન્વયરૂપ વિશેષો; એકરૂપ રહેનારા વિશેષો;
પર્યાય એટલે વ્યતિરેકરૂપ વિશેષો; બદલાતા વિશેષો.
આવા ગુણો દ્રવ્યમાં એકસાથ વર્તે છે; ને પર્યાયો ક્રમે વર્તે છે. આ ગુણપર્યાયો તે
સ્વરૂપ છે.