: ૧૨ : : પોષ : ૨૪૯૬
જે બંધનનું કારણ સમજાવીને તેનાથી છોડાવે છે;
અને મોક્ષનું કારણ બતાવીને તે પ્રગટ કરાવે છે.
* આત્મા ઉપયોગસ્વરૂપ છે. તે ઉપયોગમાં એકતારૂપ અનુભવ તે સુખ છે; અને તે
મોક્ષનું કારણ છે.
* ઉપયોગને ભૂલીને રાગાદિ પરભાવોમાં એકતાનો અનુભવ તે દુઃખ છે; અને તે
સંસારનું કારણ છે.
* બહારના અનુકૂળ–પ્રતિકૂળ સંયોગ તે સુખ–દુઃખનું કારણ નથી. પોતાના
અજ્ઞાનભાવથી જ જીવ દુઃખી થાય છે, ને પોતાના વીતરાગભાવથી જ જીવ
સુખી થાય છે.
* હવે બહારનો જે અનુકૂળ કે પ્રતિકૂળ સંયોગ છે તે પણ બીજો જીવ આપી શકતો
નથી, જીવના પોતાના શુભ–અશુભ કર્મના ઉદયઅનુસાર જ તે સંયોગ મળે છે.
* એક જીવ એમ માને કે હું બીજા જીવને અમુક સંયોગ આપીને તેને સુખી કે દુઃખી
કરી દઉં,–તો એમ માનનાર જીવ અજ્ઞાની છે. પરને સુખી–દુઃખી કરવાના
શુભાશુભ ભાવ સાથે જે એકત્વબુદ્ધિ છે તે અજ્ઞાન છે, તે બંધનું કારણ છે, ને તે
સંસારનું મૂળ છે.
* પરજીવનું જીવન કે મરણ તેના આયુઅનુસાર થાય છે; છતાં તેનું જીવન કે મરણ
મેં કર્યું–એમ અજ્ઞાની માને છે. એ જ રીતે મારા જીવન–મરણને બીજો કરે એમ
પણ અજ્ઞાની માને છે.
* હવે પરને મારવા–જીવાડવાનું, કે દુઃખી–સુખી કરવાનું તો જીવ કરી શકતો નથી;
પણ હું તેને મારું–જીવાડું અથવા દુઃખી–સુખી કરું એવા જે પાપ કે પુણ્યના
પરિણામ, તે પરિણામ સાથે ઉપયોગને એકમેક માનીને, અજ્ઞાની ઉપયોગને
મલિન કરે છે, તે મલિન ઉપયોગરૂપ અધ્યવસાન જ બંધનનું કારણ છે.
* ઉપયોગ તે જીવનો નિર્દોષ વીતરાગસ્વભાવ છે; તે ઉપયોગમાં પાપનું કર્તાપણું
માને તે તો મિથ્યાત્વ છે, ને ઉપયોગમાં પુણ્યનું કર્તાપણું માને તો તે પણ
મિથ્યાપણું જ છે, ને તે પણ બંધનું જ કારણ છે, સંસારનું જ કારણ છે.