: ૩૦ : : પોષ : ૨૪૯૬
લક્ષ્મી–શરીર સુખદુઃખ અથવા શત્રુ–મિત્ર જનો અરે!
જીવને નથી કંઈ ધ્રુવ, ધ્રુવ ઉપયોગ–આત્મક જીવ છે.
છેદાવ વા ભેદાવ, કો લઈ જાવ, નષ્ટ બનો ભલે,
વા અન્ય કો રીત જાવ, પણ પરિગ્રહ નથી મારો અરે.
ભરત ચક્રવર્તી જેવા છ ખંડના ધણી પણ જ્યાં નિત્ય નથી રહ્યા તો પછી અરે
જીવ! તું કોનાથી સ્નેહ કરે છે!–કોને પોતાનું સમજે છે! ધ્રુવ ચૈતન્ય સિવાય બીજી કોઈ
પણ ચીજને પોતાની સમજવી તે ફક્ત તારી મૂર્ખતા જ છે. માટે એવી વ્યર્થ
વિકલ્પજાળમાં ન પડતાં, તું આત્મચિંતનમાં લાગ, તેમાં જ જીવનની સાર્થકતા છે.
૨. અશરણ ભાવના
જેમ ભૂખ્યા સિંહના પંજામાં પડેલા હરણના બચ્ચાંની કોઈ રક્ષા નથી કરી
શકતું, તેમ મૃત્યુના મુખમાં પડેલા પ્રાણીની પણ કોઈ રક્ષા નથી કરી શકતું. કોઈ
એમ કહે કે અમે તો લોખંડના મકાનમાં રાખીને, શસ્ત્રથી, ધન વગેરેથી જીવની રક્ષા
કરી દેશું! અથવા કોઈ ઔષધ–મંત્ર–તંત્રથી જીવને બચાવી દેશું!–તો તેનું એ કથન
માત્ર બકવાદરૂપ છે. વાસ્તવમાં, જેનું આયુષ્ય પૂરું થયું તેની કોઈ રક્ષા કરી શકતું
નથી. કોઈ દેવ, કોઈ ઈન્દ્ર કે સુરેન્દ્ર વગેરે રક્ષા કરી શકે છે એ પણ કથનમાત્ર છે;
કેમકે તેઓ જ્યાં પોતે પોતાની જ રક્ષા કરી શકતા નથી તો બીજાની રક્ષા ક્યાંથી
કરશે! અનિત્યતા–પણે પરિણમતા પદાર્થને કોઈ રોકી શકવા સમર્થ નથી. માટે હે
આત્મા! તું એ બધાના શરણની બુદ્ધિ છોડ. અને તારા અવિનાશી ચૈતન્યરૂપ
આત્માનું તું શરણ લે; એ જ તારું સાચું શરણ છે, એ સિવાય બીજા બધાનું શરણ
તો જૂઠું છે.
૩. સંસાર ભાવના
દ્રવ્ય–ક્ષેત્ર–કાળ–ભવ અને ભાવરૂપ સંસારમાં આ આત્મા નિજસ્વરૂપને
સમજ્યા વિના ચક્કર લગાવી રહ્યો છે; ક્્યારેક આ ગતિમાં તો ક્્યારેક બીજી
ગતિમાં, ક્્યારેક રાજા તો ક્્યારેક રંક, ક્્યારેક દેવ તો ક્્યારેક નારકી, ક્્યારેક
દ્રવ્યલિંગી સાધુ તો ક્્યારેક કષાઈ,–એમ બહુરૂપી થઈને ઘૂમી રહ્યો છે; પંચવિધ
પરાવર્તનમાં એકેક પરાવર્તનનો અનંતકાળ છે. તે પંચપરાવર્તન આ જીવે એક જ
વાર નહિ પણ અનંતવાર