Atmadharma magazine - Ank 315
(Year 27 - Vir Nirvana Samvat 2496, A.D. 1970).

< Previous Page   Next Page >


PDF/HTML Page 8 of 45

background image
: પોષ : ૨૪૯૬ : પ :
સત્રૂપ દ્રવ્યનાં લક્ષણનું ત્રણ પ્રકારે કથન
(પંચાસ્તિકાય ગાથા ૮ થી ૧૧ ના પ્રવચનમાંથી)
સૂક્ષ્મતાથી વસ્તુનું સ્વરૂપ સમજાવતો આ લેખ
ગતાંકમાં સ્થળ–સંકોચને કારણે બાકી રહી ગયેલ, તે
અહીં આપીએ છીએ. સંતોએ કહેલું આવું સત્નું સ્વરૂપ
સમજતાં, પોતાની સ્વ–પર્યાયને માટે પરની સામે
જોવાનું રહેતું નથી; પરથી ભિન્ન પોતાના દ્રવ્યની
સન્મુખતા થાય છે. આ રીતે સત્ના જ્ઞાનવડે પરાશ્રિત
બુદ્ધિ મટે છે, ભેદજ્ઞાન થાય છે ને મોક્ષમાર્ગ પ્રગટે છે.
અહો! સર્વજ્ઞદેવે કહેલું તત્ત્વજ્ઞાન અપૂર્વ ભેદજ્ઞાન
કરાવીને સ્વસન્મુખતા અને વીતરાગતા કરાવે છે.
નિત્ય–અનિત્ય સ્વરૂપ જે સત્ વસ્તુ, તેનું અસ્તિત્વ આઠમી ગાથામાં બતાવ્યું;
હવે એવા અસ્તિરૂપ–સત્રૂપ જે દ્રવ્યો તેમનું સ્વરૂપ કેવું છે તે ઓળખાવે છે.
ઉત્પાદ–વ્યય–ધ્રુવરૂપ જે સત્ દ્રવ્ય છે, તે દ્રવ્ય પોતાની સદ્ભાવપર્યાયને પોતે
જ દ્રવે છે, પોતે જ દ્રવીને તે રૂપે પરિણમે છે. પોતાની સુખ કે દુઃખપર્યાયરૂપે
આત્મદ્રવ્ય પોતે પરિણમે છે. એટલે, પ્રતિકૂળ સંયોગને કારણે દુઃખ થયું–અથવા
અનુકૂળ સામગ્રીને કારણે સુખ થયું એમ નથી. દુઃખપર્યાયને પરદ્રવ્ય નથી દ્રવતું,
પણ આત્મદ્રવ્ય પોતાની તે પર્યાયને દ્રવે છે; અને સુખપર્યાયને, જ્ઞાનપર્યાયને,
શ્રદ્ધાપર્યાયને, અનંતગુણોની પર્યાયને આત્મા પોતે દ્રવે છે. આત્માના ગુણપર્યાયનું
વિદ્યમાનપણું કોઈ બીજાના કારણે નથી.
જેમ વિદ્યમાન વસ્તુ પોતાથી જ સત્ છે, તેનું સત્પણું–હોવાપણું બીજાને કારણે
નથી; તેમ તેના ગુણો–પર્યાયો પણ પોતાથી જ છે, કેમકે પોતે ગુણપર્યાયસ્વરૂપ છે;
તેમજ તેના ઉત્પાદ–વ્યય–ધ્રુવ પણ પોતાથી છે, કેમકે સત્ પોતે ઉત્પાદ–વ્યય–ધ્રુવસ્વરૂપ
છે. આમ દરેક વસ્તુ સ્વભાવથી જ ગુણપર્યાયસ્વરૂપ, ઉત્પાદ–વ્યય–ધ્રુવરૂપ અને સત્
સ્વરૂપ છે.