: મહા : ૨૪૯૬ : ૧૩ :
જ્ઞાનસ્વરૂપને અનુભવનારા
જીવો મોક્ષને સાધે છે
નિશ્ચયનો આશ્રય કરનારા, એટલે કે પરથી ભિન્ન
જ્ઞાનસ્વરૂપ પોતાના આત્માનો અનુભવ કરનારા ધર્માત્મા
જીવો જ મોક્ષને પામે છે; અને જેઓ એવા આત્માને નથી
અનુભવતા, ને વ્યવહારનો જ આશ્રય કરે છે તેવા કોઈ
જીવો કદી મોક્ષને પામતાં નથી.–જૈનશાસનનો આ પરમ
સિદ્ધાંત આચાર્ય ભગવાને સમયસારમાં પરિસ્પષ્ટપણે
સમજાવ્યો છે; ને એ રીતે મોક્ષને સાધવાનો એક જ અફર
માર્ગ જગતના જીવોને સમજાવીને ઉપકાર કર્યો છે.
‘णिच्छयणयासिदा मुणिणो पावंति णिव्वाणं’ એટલે કે
નિશ્ચયનયના આશ્રયે જ જ્ઞાનીઓ નિર્વાણને પામે છે માટે તે
આશ્રય કરવા જેવો છે, અને વ્યવહારનય પરાશ્રિત હોવાથી
તેના આશ્રયે કોઈ જીવો મુક્તિ પામતા નથી માટે તે છોડવા
જેવો જ છે–એવું વસ્તુસ્વરૂપ સમયસાર ગા. ૨૭૨ થી
૨૭૭માં ખુલ્લું કર્યું છે; તેના ઉપરનું પૂ. શ્રી કાનજી સ્વામીનું
આ પ્રવચન છે.
નિશ્ચય એટલે સ્વાશ્રય...તે મોક્ષનું કારણ
આત્માનો સહજ સ્વભાવ એકરૂપ શુદ્ધ છે, તેમાં બંધન કે પરભાવ નથી. આવો
સહજ સ્વભાવ તે નિશ્ચય છે, અને તે સ્વભાવનો આશ્રય કરવાથી જ મુક્તિ થાય છે.
આવા શુદ્ધસ્વભાવનો આશ્રય કરતાં પરનો આશ્રય છૂટી જાય છે એટલે પરમાં
એકતાબુદ્ધિનો અધ્યવસાન છૂટી જાય છે તેમજ પરના આશ્રયરૂપ વ્યવહાર પણ છૂટી
જાય છે. આ રીતે નિશ્ચયના આશ્રયે વ્યવહારનો ત્યાગ તે મોક્ષનું કારણ છે. આ
નિશ્ચયનો આશ્રય એટલે કે સ્વભાવનો આશ્રય તેમાં શુદ્ધ સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર
આવી જાય છે.
વ્યવહાર એટલે પરાશ્રય...તે બંધનું કારણ
આવા નિશ્ચયસ્વભાવના આશ્રય વગર એકલા પરાશ્રયરૂપ જે વ્યવહાર શ્રદ્ધા–