: ૨૨ : આત્મધર્મ : ચૈત્ર : ૨૪૯૬
લક્ષમાં લ્યે તો આનંદનો સમુદ્ર મધ્યબિંદુથી ઉલ્લસે છે, તે આનંદને માટે બહારના કોઈ
સાધનની કે રાગની જરૂર પડતી નથી. આવા આત્માને જ ‘ભગવાન’ કહેવાય છે.
આવા ભગવાન આત્માને ઓળખવો. તેની રુચિ કરવી, તેનો અનુભવ કરવો તે અપૂર્વ
મંગળ ધર્મ છે.
ગુરુદેવનો ઉતારો શિવાજી કોઠીમાં હતો. ગુરુદેવના દર્શન–પ્રવચનનો લાભ લેવા
ઉજ્જૈન–ભોપાલ–ઈન્દોર વગેરેથી હજારો જિજ્ઞાસુઓ આવ્યા હતા. મધ્યપ્રદેશના મંત્રીજી
પણ આવ્યા હતા. અહીં કુલ પાંચ દિ. જિનમંદિરો છે. પ્રવચનમાં ૪–પ હજાર શ્રોતાજનો
જિજ્ઞાસાથી શ્રવણ કરતા હતા. સમયસારની ૭૩ મી ગાથા વંચાતી હતી; અને
સંપ્રદાયના હઠ–વિકલ્પોથી પાર ચિદાનંદસ્વરૂપ આત્મા જિનેશ્વરદેવે કેવો કહ્યો છે તે
ગુરુદેવ સમજાવતા હતા.
આત્માનો સ્વભાવ રાગથી ભિન્ન અને પોતાના જ્ઞાન–દર્શન સ્વભાવથી પરિપૂર્ણ
છે. આવા પોતાના આત્માનો અંતરમાં નિર્ણય કરવો જોઈએ. આત્મા કેવો છે? કે સ્વયં
પ્રકાશમાન પ્રત્યક્ષ જ્ઞાનજ્યોતિ છે. ઈન્દ્રિયો વગર, રાગ વગર, પોતાના જ્ઞાનથી જ
સ્વસંવેદનપ્રત્યક્ષ છે. ‘આત્મા આવો છે’ એમ પહેલાં નક્કી તો કરો, પછી તેમાં અંતર્મુખ
થતાં અનુભવ એટલે કે સમ્યગ્દર્શન થાય છે. નિર્વિકલ્પ આનંદની શરૂઆત ચોથા
ગુણસ્થાનથી થાય છે. તે કેમ પ્રગટે તેની આ વાત છે.
આત્માનો જ્ઞાનસ્વભાવ પોતે સુખથી ભરેલો છે, તેની જેને ખબર નથી ને
બહારથી સુખ લેવાનું માને છે, પોતાના સુખ માટે બહારની વસ્તુ માંગે છે, તે જીવ
માંગણ છે, ભિખારી છે. અનંતી સુખનિધિ પોતામાં ભરી છે તેને તો ભોગવતો નથી,
જાણતો નથી, ને બીજા મને સુખ આપે. પૈસા હોય તો મને સુખ મળે, ઘર હોય, વસ્ત્ર
હોય, સ્ત્રી–પુત્ર હોય તો મને સુખ મળે–એમ માનનારો જીવ દીન પરાધીન છે.
નિજનિધાનને જાણનાર જ્ઞાની તો જાણે છે કે જગતના કોઈ પદાર્થનો અંશ પણ મારે
જોઈતો નથી, મારું સુખ તો મારામાં છે. એ રીતે તે જગતથી ઉદાસ છે. પરથી ભિન્ન
એવા નિજસ્વભાવને ઓળખ્યા વગર જગત પ્રત્યે સાચી ઉદાસીનતા કે સાચો વૈરાગ્ય
થાય નહીં.
આત્માના અનુભવ વગર જીવે અનંતકાળમાં શુભાશુભ ભાવો જ કર્યા છે, પણ
ધર્મ તો શુભાશુભથી જુદી જાત છે; આત્માનું સમ્યગ્દર્શન રાગ વગરનું ચિદાનંદ–
સ્વભાવની શ્રદ્ધારૂપ છે. આ વાત ઊંચી છે; પણ ઊંચીનો એવો અર્થ નથી કે ન થઈ શકે.
આત્માના અવલંબન વગર દિવ્યધ્વનિનું શ્રવણ પણ જીવને ધર્મને માટે લાભકારી