: ચૈત્ર : ૨૪૯૬ આત્મધર્મ : ૨પ :
રાગનો ભીખારી છે. ધર્મી જીવ ચૈતન્યબાદશાહ, તે તો જાણે છે કે રાગ અને પુણ્ય વગર
મારા સ્વભાવથી જ હું સુખી છું; મારા સુખ માટે રાગના કે પુણ્યના અંશની પણ મારે
જરૂર નથી. જગતના કોઈ પદાર્થમાં મારું સુખ નથી, એટલે તેની પાસેથી મારે કાંઈ લેવું
નથી,–એવા ભાનપૂર્વક ધર્મી જીવને આખા જગત પ્રત્યે ઉદાસીનતા છે; ને અંતર્મુખ
થઈને પોતાના સ્વભાવસુખને તે અનુભવે છે. આવા ધર્મી જીવો જ જગતમાં સુખિયા
છે.
આત્મા તો સદાય જ્ઞાનસ્વરૂપે જ અનુભવાય છે. મોટા કે નાના સૌના આત્મા
જ્ઞાનરૂપે જ અનુભવમાં આવે છે. પણ ‘જ્ઞાનનો અનુભવ તે હું છું’ એવી ઓળખાણ ને
શ્રદ્ધા કરવાને બદલે અજ્ઞાની પોતાને રાગરૂપે અનુભવે છે. રાગ અને જ્ઞાનના ભેદજ્ઞાન
વડે આત્માની સાચી ઓળખાણ તથા શ્રદ્ધા કરે, તેને જ આત્માનું વીતરાગી ચારિત્ર
પ્રગટે છે. જ્યાં રાગથી ભિન્ન જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્માની ઓળખાણ અને શ્રદ્ધા નથી ત્યાં
તેમાં એકાગ્રતારૂપ ચારિત્ર ક્્યાંથી થાય?
જેમ રાજાને ઓળખીને તેનો આદર–સેવા કરે તો તેને ધન–જમીન વગેરે મળે છે.
પણ રાજાને ઓળખે જ નહીં તો તેની સેવા ક્્યાંથી કરે? તેમ જેને આત્મા જોઈતો હોય,
જે આત્માનો અર્થી હોય, તે જીવ પહેલાં જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્માને ઓળખે છે, શ્રદ્ધા કરે છે
ને પછી તેમાં એકાગ્ર થઈને તેનું સેવન કરે છે.
આત્માની સેવા એટલે કે તેની ઓળખાણ કર્યા વગર અનંતકાળમાં વ્રતાદિ
શુભરાગ કરીને સ્વર્ગમાં ગયો છતાં જીવ લેશમાત્ર સુખ ન પામ્યો. સુખ જરાપણ ન
પામ્યો એટલે કે એકલું દુઃખ જ પામ્યો, એનો અર્થ એ થયો કે શુભરાગમાં કે સ્વર્ગમાં
જરાપણ સુખ નથી. જો તેમાં સુખ કિંચિત્ પણ હોય તો વ્રતાદિ શુભરાગ કરવા છતાં કેમ
લેશમાત્ર સુખ ન પામ્યો? રાગમાં સુખ હોય તો પામે ને! રાગ તો દુઃખ છે, તેનું સેવન
કરી કરીને અજ્ઞાનથી એકલું દુઃખ જ પામ્યો. જેનામાં સુખ ભર્યું છે, જે સ્વયં સુખસ્વરૂપ
છે તેને જાણ્યા વગર સુખ કેવું? સુખનો ભંડાર એવો આ જીવરાજા, અનંત નિજગુણોનાં
વૈભવથી શોભાયમાન, તેને ઓળખીને, શ્રદ્ધા કરીને બહુમાનથી તેમાં એકાગ્ર થવું તે
આત્માની સેવા છે, તે આત્માની આરાધના છે, તે ધર્મ છે, અને તેનાથી જ મોક્ષ સધાય
છે.
આવા આત્માની ઓળખાણ આઠ વર્ષના બાળકનો જીવ પણ કરી શકે છે. જો
આવા આત્માની ઓળખાણ ન કરી તો મનુષ્ય અવતાર પૂરો થતાં તું ક્્યાં ઉતારા
કરીશ, ભાઈ! સંસારમાં ક્્યાંય આત્માને વિસામો નથી; પોતાનું જ્ઞાનસ્વરૂપ