: ૩૦ : આત્મધર્મ : ચૈત્ર : ૨૪૯૬
અહો! આ તો અમૃત છે. આત્માના આનંદરૂપ અમૃતને બતાવનારી આ ગાથા છે.
‘આ હું સ્વસંવેદનપ્રત્યક્ષ આત્મા છું’–તે કેવો છું? જ્ઞાન–દર્શનરૂપ
ચૈતન્યસ્વભાવથી પરિપૂર્ણ છું, ‘આ હું’–એ પ્રત્યક્ષપણું બતાવે છે. સામે વસ્તુ પડી
હોય તેને જોઈને એમ કહેવાય કે ‘આ વસ્તુ છે.’ તેમ ધર્મી આત્માને સ્વસંવેદનથી
પ્રત્યક્ષ અનુભવીને કહે છે કે આ જ્ઞાન–દર્શનથી સંપૂર્ણ મારા સ્વસંવેદનમાં આવતો
આત્મા જ હું છું. વિકલ્પમાં જ્ઞેય થાઉં એવો હું નથી, સ્વસંવેદન વડે જાણવામાં
આવું–એવો જ હું છું. વચ્ચે વિકલ્પ નથી તેથી દ્વૈત નથી, હું અખંડ એકપણે
અનુભવમાં આવું છું.
અહા, આવો મહિમાવંત આત્મા પોતે ભગવાન છે. તે પોતાનું નિજરૂપ
ભૂલીને રાગ–દ્વેષ–ક્રોધ–માનાદિ પરભાવોમાં પ્રવર્તે તે દુઃખ અને સંસાર છે. અને
પરભાવથી ભિન્ન એવા પોતાના અખંડ ચૈતન્યસ્વરૂપમાં પ્રવર્તે ત્યારે સુખ અને
મુક્તિ થાય છે.
આત્મા પ્રત્યક્ષસ્વભાવી છે; પરોક્ષપણું તેનો સ્વભાવ નથી, અનંત
ચૈતન્યસ્વભાવથી પૂરો, અનાદિ–અનંત એકરૂપ આત્મા છે. વિજ્ઞાનઘન સ્વભાવની
એકતા રાગવડે ભેદાતી નથી. આવી વસ્તુનો જ્ઞાનમાં નિર્ણય કરવો જોઈએ. નિર્ણય
કરવાની તાકાત જ્ઞાનમાં છે, રાગમાં નથી.
હું કર્તા ને શરીરનાં કામ મારી ક્રિયા–એમ તો કદી છે જ નહીં. જડના છ કારક
મારામાં નથી.
હું જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્મા કર્તા, અને રાગાદિ ભાવો મારી ક્રિયા–એમ અજ્ઞાન–
ભાવથી છે; પણ આત્માના જ્ઞાનસ્વભાવમાં વિકારનાં છ કારક નથી. જ્ઞાન કર્તા થઈને
રાગને કરે એવું તેનું સ્વરૂપ નથી.
હવે ત્રીજો બોલ: જ્ઞાન કર્તા, ને જ્ઞાનરૂપ તેની ક્રિયા, એમ પોતાના જે નિર્મળ
છ કારક, તે છ કારકના ભેદનો વિકલ્પ પણ આત્માનું સ્વરૂપ નથી. છ કારકના
વિકલ્પથી પાર ચૈતન્યની શુદ્ધ અનુભૂતિસ્વરૂપ આત્મા છે. આત્માનું આવું સ્વરૂપ
નક્કી કરે તો તેનો અનુભવ થાય. નિર્ણયમાં જ જેની ભૂલ હોય તેને સાચો અનુભવ
થાય નહીં.
અનુભૂતિસ્વરૂપ ભગવાન આત્મા છ કારકના ભેદવડે ખંડિત થતો નથી, એટલે
છ કારકના ભેદના લક્ષે એક અનુભૂતિસ્વરૂપ આત્મા અનુભવમાં નથી આવતો.