: ૧૬ : આત્મધર્મ : જેઠ : ૨૪૯૬
આત્માના જ્ઞાન વગર શુભરાગ કરીને સ્વર્ગમાં જઈને પણ જીવ દુઃખી થયો,
જરા પણ સુખ ન પામ્યો. સુખનો અનુભવ ત્યારે થાય કે જ્યારે રાગથી જુદો
પડીને જ્ઞાનચેતના પ્રગટ કરે.
૩૦. જુઓ, આ શેનો ઉત્સવ છે? અનંત આનંદને પામેલા જે પરમાત્મા, તેમને
ઓળખીને આ પ્રતિમામાં તેમની પ્રતિષ્ઠા થાય છે; તેમ પોતાનો આત્મા
પરમેશ્વર થવાની તાકાતવાળો છે તેની ઓળખાણ કરીને તેમાંથી પરમાત્મપદ
પ્રગટ કરવાની આ વાત છે. આત્માને જ પરમેશ્વર બનાવવાની આ વાત છે.
૩૧. સર્વજ્ઞ પરમાત્માની ઘણા પ્રકારે સ્તુતિ કરતાં કરતાં છેવટે મુનિરાજ કહેશે કે હે
ભગવાન! વિકલ્પમાં ને વાણીમાં તો આપના ગુણો કેટલા આવે? અનંત
ગુણના નિધાન એવા આપની સ્તુતિ તો જ્યારે વિકલ્પ તોડીને આત્માના
અનુભવમાં એકાગ્ર થશું ત્યારે જ પૂરી થશે. પ્રભો! બહારના આ ચામડાના
ચક્ષુથી પણ આપને દેખતાં ઘણો હર્ષ થાય છે, તો અંતરના જ્ઞાનચક્ષુથી આપને
દેખતાં જે પરમ આનંદ થાય તેની તો શી વાત!
૩૨. સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રને રત્ન કહ્યાં છે; તો તેના ફળરૂપે જે કેવળજ્ઞાનાદિ
પ્રગટ્યા તે મહા રત્ન છે. આવા અનંત રત્નોની ખાણ આત્મા છે તેથી તે મહા
ચૈતન્ય– રત્નાકર છે. આવો રત્નાકર પોતે હોવા છતાં જીવને પોતાની ખબર
નથી, ને બહારની લક્ષ્મી વગેરેથી મોટાઈ મનાવે છે. પોતામાં જ અરિહંતપદનું
ધ્યાન કરતાં જે આનંદ થાય છે તેને તો ધર્મી જ જાણે છે.
૩૩. અરિહંતદશા તો આત્મામાં પ્રગટ નથી, છતાં તેનું ધ્યાન કેમ?–તો કહે છે કે
અરિહંતપણું આત્માના સ્વભાવમાં વિદ્યમાન જ છે, તે સ્વભાવને ધ્યાવતાં
આનંદ પ્રગટે છે. અંદર જે સત્ સ્વભાવ છે તેનું ધ્યાન સાર્થક છે, તે જૂઠું નથી.
એટલે ‘હું સિદ્ધ છું– હું અરિહંત છું’ એમ નિજસ્વભાવનું જે ધ્યાન છે તે સત્ય
છે. જો તે સત્ય ન હોય તો તેના ફળમાં આનંદ કેમ આવે?
૩૪. અરિહંત–સિદ્ધ જેવા શુદ્ધસ્વભાવે પોતાના આત્માને ધ્યાવવો તે જ અરિહંત અને
સિદ્ધની સાચી ભક્તિ છે. આ સિવાય રાગના વિકલ્પો તે કાંઈ મૂળવસ્તુ નથી,
અને બહારની ક્રિયાઓ તે તો જડની ક્રિયાઓ છે. તે જડક્રિયાઓ કે રાગ કાંઈ
મોક્ષનું કારણ નથી. ‘પરમાત્મસ્વરૂપ હું જ છું’–એવું નિજસ્વરૂપનું ધ્યાન જ
મોક્ષનું કારણ છે.
(વિશેષ માટે જુઓ પાનું ૨૨)