: જેઠ : ૨૪૯૬ આત્મધર્મ : ૧૭ :
સોનગઢમાં વૈશાખ સુદ પાંચમે કહાન–સોસાયટીના
ઉદ્ઘાટન પ્રસંગે પૂ. ગુરુદેવના પ્રવચનમાંથી
(સમયસાર ગાથા ૨૭૨)
ચૈતન્યમાં નિવાસ કરીને વીતરાગભાવ પ્રગટ કરવો તે
અપૂર્વ વાસ્તુ છે. સમ્યગ્દર્શન અલૌકિક વસ્તુ છે; લોકોને તેના
મહિમાની ખબર નથી. સમ્યગ્દર્શન થયું તેના ઘરમાં
આત્માનો જે શુદ્ધસ્વભાવ, પરની ભેળસેળ વગરનો છે તે નિશ્ચય છે; અને
પરાશ્રિત ભાવો તે વ્યવહાર છે. મોક્ષને સાધવા માટે મુમુક્ષુએ તે વ્યવહારનો આશ્રય
છોડવા જેવો છે ને નિશ્ચયનો આશ્રય કરવા જેવો છે.
શુદ્ધનય પોતે પર્યાય છે, પણ તે અંતરમાં આશ્રય કરે છે નિશ્ચયસ્વભાવનો; તેથી
અધ્યાત્મશૈલીમાં શુદ્ધનય અને તેનો વિષય શુદ્ધઆત્મા–તે બંને અભેદ છે. આવી અભેદ
દ્રષ્ટિ તે સમ્યગ્દર્શન છે. સમ્યગ્દર્શન બહુ દુર્લભ ચીજ છે. જેમ ઝવેરાતની દુકાન અને
તેના ગરાગ હંમેશા થોડા જ હોય છે તેમ જગતમાં સમ્યગ્દ્રષ્ટિજીવો થોડા જ હોય છે,
બહુભાગ તો વ્યવહારમૂઢ મિથ્યાદ્રષ્ટિ જીવોનો જ છે. સમ્યગ્દ્રષ્ટિ ભલે થોડા, પણ જેણે
આત્માનું કલ્યાણ કરવું હોય ને આ સંસારના અનંતદુઃખથી છૂટવું હોય તેણે આત્માનું
ભાન કરીને સમ્યગ્દર્શન કરવું તે પ્રથમ કર્તવ્ય છે. તે સમ્યગ્દર્શન થવાની રીત અહીં
આચાર્યદેવ બતાવે છે.
શુદ્ધનયનો વિષય શુદ્ધ અભેદ આત્મા છે. નય તે અંશ છે; પણ આ અંશ, અને
આ ધ્રુવ–એવો ભેદ અધ્યાત્મદ્રષ્ટિમાં નથી; અધ્યાત્મદ્રષ્ટિમાં અભેદ આત્મા એક જ છે.
તેમાં ગુણગુણીભેદ પણ નથી, તો પછી રાગની કે જડની ક્રિયાની વાત તો ક્યાં રહી?
પરથી ભિન્ન, રાગાદિથી ભિન્ન, એવા શુદ્ધાત્માનો આશ્રય તે નિશ્ચય છે; અને એવી
નિશ્ચયદ્રષ્ટિ તે સમ્યગ્દ્રષ્ટિ છે.
વસ્તુ અબંધ, તેના ગુણો અબંધ; અને તેની સન્મુખ જે પરિણતિ વળી તે પણ
અબંધ; વચ્ચે જે રાગાદિ બંધભાવ બાકી રહ્યા તે વ્યવહારમાં ગયા, તેનો આશ્રય ધર્મીને
નથી, ધર્મી તેમાં એક્તા માનતા નથી. સમ્યગ્દર્શન થતાં આત્મામાંથી જ ભણકારા