: ૪૦ : આત્મધર્મ : જેઠ : ૨૪૯૬
વૈરાગ્યપ્રેરક ઉત્તમ લેખ
[લે: સૌ. પુષ્પાબેન એમ. દોશી ઘાટકોપર]
આત્મધર્મની નિબંધયોજનામાં વિદ્યાર્થીઓ ઉપરાંત બીજા
અનેક જિજ્ઞાસુઓએ પણ ભાગ લીધો છે. એવા એક જિજ્ઞાસુ બેનનો
આ વૈરાગ્યરસભીનો લેખ છે. સંસારના ગમે તેવા પ્રસંગમાં પણ
આપણા મુમુક્ષુઓની વિચારધારા કેવી ઊંચી હોય છે? ને વૈરાગ્ય
શરૂઆતમાં તેઓ લખે છે કે આત્મધર્મ અંક ૩૧૬ માં નિબંધ માટે જે સાત
વિષયો આપ્યા છે તે એકદમ સરસ છે, તેમાંથી ત્રીજો વિષય પસંદ કરીને હું આ
વૈરાગ્યપ્રેરક લેખ લખું છું.
જીવને વૈરાગ્ય તરફ વળવાના તો અનેક પ્રસંગો બને છે, પરંતુ જ્યારે નિકટમાં
નિકટના સગાનું અવસાન થાય છે ત્યારે તે કરુણ પ્રસંગ અત્યંત વૈરાગ્યનું કારણ બને
છે; ચારે બાજુથી વૃત્તિ ઊઠી જાય છે, અને ક્યાં શાંતિ તથા સમાધાન મળે એ શોધવા
માટે જીવ દિનરાત ઝંખે છે. આવી પરિસ્થિતિમાં જો ધર્મનું શરણું હોય તો જ સમાધાન
મેળવી શકાય છે, એ સિવાય બીજો એકેય રસ્તો નથી.
આ સંસારમાં જે જન્મ્યું છે તે જરૂર એક દિવસ જવાનું જ છે. જે સંયોગ છે તે
વિયોગ લઈને જ આવ્યો છે. આ દેહની સ્થિતિ મર્યાદિત છે, તે કાંઈ કાયમ રહેનાર
નથી. દેહ તો વિનાશી છે; અવિનાશી તો આતમરામ છે. મોટા ને નાના, વૃદ્ધ કે યુવાન
બધાને એક દિવસ તો દેહ છોડીને બીજે જવાનું જ છે.–એ તો સંસારી જીવનો ક્રમ છે
છતાં મનુષ્ય સંસારની માયાજાળમાં એટલો બધો સપડાઈ ગયો હોય છે–ભોગવિલાસના
રંગમાં એવો રંગાઈ ગયો હોય છે કે તે આત્માના કલ્યાણને ભૂલીને બહારના ઐહિક
સુખમાં અટવાયા કરે છે. દેહમંદિરમાં રહેલા પોતાના દેવને ભૂલી, બાહ્યમાં આ જડના
ઢીંગલાના દેખાવમાં ને તેની સજાવટમાં રચ્યો–પચ્યો રહે છે; પરિણામે દેહની નશ્વરતા
અને આત્માની અમરતાનોય તેને ખ્યાલ રહેતો નથી, દેહ પાછળ જીવન નકામું ચાલ્યું
જાય છે. અરે, દેહાદિ સંયોગની નશ્વરતાને કોણ નથી જાણતું? એ તો ગમે તે ઘડીએ
છૂટી જશે. છૂટું છે એટલે છૂટુ પડે છે. તદ્ન સાજોનરવો માનવી બીજી જ ક્ષણે
અકસ્માતનો ભોગ બનતો દેખાય છે. તો કોઈ હૃદયરોગના હુમલાનો ભોગ બને છે;
કરોડપતિનો જુવાનજોધ