: જેઠ : ૨૪૯૬ આત્મધર્મ : ૩ :
પરમ વૈરાગ્ય–પરિણતિરૂપ વીતરાગચારિત્ર તે માર્ગ છે,
તે પરમેશ્વરની આજ્ઞા છે.
આત્માના જ્ઞાન–દર્શન સ્વભાવમાં અસ્તિત્વરૂપ જે વીતરાગચારિત્ર તે મોક્ષનો
હેતુ છે. આવું ચારિત્ર રાગ વગરનું હોવાથી અનિંદિત છે એમ જિનભગવાને કહ્યું છે.
જીવનો સ્વભાવ જ્ઞાનદર્શન છે. જ્ઞાન–દર્શન જીવથી અનન્ય છે. તેઓ જીવથી જ
રચાયેલા છે, એટલે કે જીવ પોતે જ્ઞાન–દર્શનસ્વરૂપ છે. આવા સ્વરૂપમાં જ ઉત્પાદ–
વ્યય–ધ્રુવતારૂપ વર્તન તે ચારિત્ર છે, તે મોક્ષમાર્ગ છે, તેમાં રાગનો અભાવ છે, તેથી તે
પ્રશંસનીય છે.
રાગનો અભાવ હોવાથી આ ચારિત્રને પ્રશંસનીય–અનિંદિત કહ્યું, એટલે જેમાં
રાગનો સદ્ભાવ છે તે નિંદિત છે, તે મોક્ષમાર્ગ નથી–એમ તેમાં આવી ગયું. રાગમાં
વર્તનરૂપ ચારિત્ર તેને પરસમય કહ્યું છે; તેના વગરનું સ્વભાવમાં પ્રવૃત્તિરૂપ જે ચારિત્ર
છે તે સ્વસમય છે; તેને જ સાક્ષાત્ મોક્ષમાર્ગ તરીકે ધારણ કરવું.
જીવે સાક્ષાત્ મોક્ષના કારણરૂપ આ વીતરાગ ચારિત્રને જાણ્યું નહીં ને રાગાદિ
પરભાવને જ મોક્ષનું કારણ સમજીને તેના સેવનથી સંસારમાં જ રખડ્યો.
ભાઈ! પ્રથમ તો નક્કી કર કે જીવનું સ્વરૂપ શું છે? રાગ કાંઈ જીવનું અનન્ય
સ્વરૂપ નથી. જીવનું સ્વરૂપ તો જ્ઞાન–દર્શનમય છે તે જ્ઞાન–દર્શનસ્વરૂપમાં પ્રવૃત્તિ તે
ચારિત્ર છે, તેમાં રાગનો અભાવ છે. આવું રાગ વગરનું ચારિત્ર તે મોક્ષનું કારણ છે.
તેને જ પરમ વૈરાગ્ય કહેવાય છે.
આનંદથી સમૃદ્ધ એવા ભગવાન આત્મામાં વિશ્રાંતિ તે ચારિત્ર છે, તેમાં
મોક્ષસુખનો અનુભવ છે; તેમાં રાગાદિ આકુળતાનો અભાવ છે. આવું વીતરાગી ચારિત્ર
જ મોક્ષમાર્ગ છે. ખરેખર વીતરાગપણું તે જ સાક્ષાત્ મોક્ષમાર્ગમાં અગ્રેસર છે. અહો,
સ્વતત્ત્વમાં વિશ્રાંતિ, તે પરમ આનંદથી ભરપૂર છે ને રાગનો તેમાં અત્યંત અભાવ છે.
–આવી સ્વતત્ત્વમાં વિશ્રાંતિ તે જ મોક્ષનો માર્ગ છે.