: ૮ : આત્મધર્મ : અષાડ : ૨૪૯૬
અધ્યાત્મની વર્ષા
* જડ અને ચેતન પદાર્થો કદી એકમેક નથી, સદાકાળ જુદા જ છે.
* આત્મા જગતમાં અનંત છે, અને પ્રત્યેક આત્મા પોતપોતાની પરમાત્મશક્તિથી
ભરેલો છે. તેનું ભાન અને અનુભવ કરતાં આત્મા પોતે જ પરમાત્મા થાય છે.
* આત્માનું જ્ઞાન અને અનુભવ કરવો તે ધાર્મિક ક્રિયા છે, તે ક્રિયા રાગ વગરની
છે, અને તેનાથી મોક્ષ પમાય છે.
* આત્મા ચેતનસ્વરૂપ સ્વતંત્ર વસ્તુ છે, શરીર તે જડ છે, આત્મા તેનાથી જુદો છે,
આત્માની ક્રિયા પણ તેનાથી જુદી છે.
* બહારના લક્ષે આત્મા જે અશુભ કે શુભ વૃત્તિઓ કરે તે દુઃખરૂપ છે, તેનાથી કર્મો
બંધાય છે. તે કર્મો જડ છે. આત્મા તેનાથી પણ જુદો છે.
* આત્મા પોતે પરમ આનંદસ્વરૂપ હોવા છતાં, પોતાના અજ્ઞાનભાવને લીધે તે
દુઃખી છે. દુઃખ તેની પોતાની હાલતમાં છે. સાચા આત્મજ્ઞાન વડે તે દુઃખદશા
ટળીને સુખદશા પ્રગટી શકે છે. એવી સુખદશા તે જ ધર્મ છે.
* વચન દ્વારા આત્માને ઓળખી શકાતો નથી, રાગ દ્વારા આત્માને ઓળખી
શકાતો નથી, ઈન્દ્રિયોથી પાર એવા જ્ઞાનવડે સ્વાનુભવથી આત્મા ઓળખાય છે.
* આત્માનો જેણે પ્રત્યક્ષ અનુભવ કર્યો હોય તેવા જ્ઞાની જ પોતાના આત્માના
વૈભવથી આત્માનું શુદ્ધસ્વરૂપ દેખાડી શકે છે. બીજા કોઈ જીવો ત્યાગનું
અભિમાન ભલે કરે પણ તેઓ શુદ્ધઆત્માને જાણતા નથી.
* જેમ માનસરોવરમાં રહેનારા હંસલા, સાચા મોતીનો ચારો ચરનારા છે તે
કાંકરાને તો ન ચરે, ને જારનાં દાણા પણ ન ચરે, તેમ ચૈતન્યના સરોવરમાં
વસનારો આ જીવ–હંસલો, તે આનંદરૂપી મોતીનાં ચારા ચરનારો છે. વિષય–
કષાયના અશુભ–પાપભાવરૂપ કાંકરાને તો તે ન ચરે, ને શુભ વિકલ્પોના
ચારાને પણ તે ચરનારો નથી, એ તો પોતાના ભેદજ્ઞાનના બળે આનંદરૂપી
સાચા મોતીના ચારા ચરનારો છે.
* આત્માનું વાસ્તવિક સ્વરૂપ–જે શરીરથી જુદું ને રાગથીયે જુદું છે તેની સાચી
વાત જીવોએ પ્રેમપૂર્વક કદી સાંભળી નથી, એકવાર જ્ઞાની પાસેથી તે સ્વરૂપ
સાંભળે ને લક્ષગત કરે તો અપૂર્વ સુખ પ્રગટ થયા વગર રહે નહીં,
(જામનગર–પ્રવચનમાંથી)