તેને પોતાને રાગ અને જ્ઞાનનું ભેદજ્ઞાન જ નથી, તેથી બીજામાં પણ તે રાગ અને
જ્ઞાનધારાને જુદા દેખી શકતો નથી. સ્વભાવના અવલંબને કામ કરનારી જ્ઞાનધારા,
રાગ વગરની શુદ્ધ છે, અને તે મોક્ષનું કારણ છે. દ્રવ્ય ત્રિકાળ શુદ્ધ, અને પર્યાય પણ
તેના અવલંબને શુદ્ધ,–આવા દ્રવ્ય પર્યાય અભેદ છે. સમ્યગ્દ્રષ્ટિ ધ્રુવના ધ્યેયે નિર્મળ
પર્યાયરૂપે પરિણમ્યો ત્યાં રાગ તેના વિષયમાં ન રહ્યો. ધ્રુવના અવલંબને થયેલી
નિર્મળપર્યાય રાગરહિત જ કાર્ય કરે છે. સ્વપરિણતિ છે તે પરપરિણતિથી રહિત જ છે.
ચોથા ગુણસ્થાનથી પણ જેટલી સ્વભાવમાં એકાગ્રતારૂપ સ્વપરિણતિ છે તેમાં સમસ્ત
રાગાદિ પરપરિણતિનો અત્યંત અભાવ છે. શુદ્ધતામાં અશુદ્ધતા કેવી? વીતરાગ
મોક્ષમાર્ગમાં રાગ કેવો? રાગમાં રાગ છે, તે સમયે જ ધર્મીની સ્વપરિણતિ તો રાગ
વગરની જ છે. રાગ હોવા છતાં તેને અભૂતાર્થ કરીને, ભૂતાર્થ સ્વભાવના અવલંબને
ધર્મીની સમ્યગ્દર્શનાદિ નિર્મળપરિણતિ રાગનો અભાવ કરતી મોક્ષ તરફ દોડી જાય છે.
આવા જ્ઞાન વગર એકલી શાસ્ત્રભાષાથી ચર્ચા કરવા જાય તો પાર નહીં આવે; અંદરમાં
અનુભવગમ્ય કરી લ્યે તો જ પત્તો ખાય તેમ છે. ભાષાવડે પત્તો ન ખાય. ભાષાજ્ઞાન તે
જ્ઞાન નથી, અંતરની જ્ઞાનચેતનાથી પ્રગટેલું જ્ઞાન તે જ સાચું જ્ઞાન છે.
જ્ઞાનપર્યાય હોય તેટલું જ જ્ઞાન વિદ્યમાન છે; બાકીનું વિચ્છેદ છે. ભલે શબ્દોમાં લખેલું
પડ્યું હોય પણ તેનો ભાવ જાણનારા જીવો ન હોય તો તે જ્ઞાનને વિદ્યમાન કહેતા નથી.
જ્ઞાન તો આત્માના આશ્રયે છે, કાંઈ શબ્દોના આશ્રયે નથી.
નથી; તેને બંધ–મોક્ષ પણ નથી. બંધ–મોક્ષ પર્યાયમાં છે, આખો જીવસ્વભાવ બંધ–
મોક્ષરૂપ નથી.