છે; આમ તત્પણું ને અતત્પણું એવા બંને ધર્મોરૂપ અનેકાન્તપણું જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્મામાં
સ્વયમેવ પ્રકાશી રહ્યું છે. ભાઈ! તારો આત્મા આવા સ્વરૂપે છે, તેનો નિર્ણય તો કર.
સંબંધ છે. ત્યાં પોતાના જ્ઞાનરસમાં તન્મયપણું ભૂલીને અજ્ઞાની પોતાના જ્ઞાનતત્ત્વને
પરજ્ઞેયરૂપે માની લ્યે છે, જ્ઞાનને પરની સાથે તન્મયપણું માને છે એટલે જ્ઞાનતત્ત્વનો તે
નાશ કરે છે, અર્થાત્ જ્ઞેયોથી ભિન્ન પોતાના જ્ઞાનને તે ભૂલી જાય છે. પણ સર્વજ્ઞદેવે
કહેલું અનેકાન્તમય વસ્તુસ્વરૂપ તેને એમ પ્રસિદ્ધ કરે છે કે હે જીવ! તું તો જ્ઞાન છો,
તારું તત્પણું તો નિજ સ્વરૂપમાં છે; તારું તો જ્ઞાનરૂપ પરિણમન છે, કાંઈ જ્ઞેયોમાં તું
ચાલ્યો ગયો નથી. માટે તારા જ્ઞાનમાં જ તારું તન્મયપણું જાણ! ને જ્ઞેયોથી ભિન્ન એવા
જ્ઞાનને જ સ્વપણે અનુભવમાં લે. આમ સ્વરૂપથી તત્પણું બતાવીને અનેકાંત તે જીવનો
ઉદ્ધાર કરે છે, તેનું અજ્ઞાન મટાડીને તેને જ્ઞાની કરે છે.
મને જ્ઞાન થાય છે–એમ તે જ્ઞાનથી ભિન્ન એવા પરજ્ઞેયોને પણ પોતાપણે માનીને,
પોતાના સ્વાધીન અસ્તિત્વનો નાશ કરે છે, જ્ઞાનનું પરજ્ઞેયોથી અતત્પણું છે–એટલે
ભિન્નપણું છે તેને તે જાણતો નથી. ત્યારે અનેકાન્ત તેને પરથી અતત્પણું બતાવીને
ભિન્નજ્ઞાનને પ્રસિદ્ધ કરે છે કે હે ભાઈ! તું તો વિશ્વથી ભિન્ન જ્ઞાન છો. જાણનારો તું
છો, પણ જે પરજ્ઞેયો જણાય છે તે તું નથી; જ્ઞાન અને જ્ઞેયોની અત્યંત ભિન્નતા છે.
પરિણમતા નથી. તારા જ્ઞાનપરિણમનને છોડીને, જેમાં તારા જ્ઞાનનું અતત્પણું છે એવા
અજ્ઞાનતત્ત્વને તું પોતાના આત્મારૂપે માને છે, પણ તેમાં તો તારો નાશ થાય છે. માટે તું
તારા જ્ઞાનને વિશ્વથી ભિન્ન દેખ, ને પોતાના જ્ઞાનમાં જ તું તન્મય રહે. આ રીતે
અનેકાન્ત જ આત્માને જ્ઞાનમાત્રભાવપણે જીવંત રાખે છે.