કેવો છે? તેની ઓળખાણ પહેલાંં કરવી જોઈએ. આત્માની ઓળખાણ વગર વ્રતાદિ
શુભરાગ કરવા છતાં જીવ લેશપણ સુખ ન પામ્યો, પણ દુઃખ જ પામ્યો. એનો અર્થ એ
થયો કે શુભરાગ તે સુખનું કારણ નથી, એટલે કે તે ધર્મ નથી, તે મોક્ષનું કારણ નથી.
રાગમાં તો દુઃખ છે. મોક્ષનું કારણ રાગથી જુદું છે.
તે જીવ પહેલાંં તો શ્રીગુરુએ જેવો આત્મા કહ્યો તેવા પોતાના આત્માને જાણે છે કે
આવો જ્ઞાનસ્વરૂપે અનુભવાતો આત્મા જ હું છું; સર્વે પરભાવોથી ભિન્ન એક
જ્ઞાનમયભાવ હું છું–એમ આત્માને જાણે છે અને જ્ઞાનપૂર્વક તેની શ્રદ્ધા કરે છે કે આ જ
હું છું. આવા શ્રદ્ધા–જ્ઞાનપૂર્વક તેના અનુભવમાં એકાગ્રતા તે ચારિત્ર છે.
છે એટલે કે અશુદ્ધઆત્માને જ અનુભવે છે, અને તે જ સંસારનું મૂળ છે. પરભાવોથી
અસંયુક્ત એવા શુદ્ધઆત્માનો અનુભવ તે મોક્ષનું મૂળ છે. પુરુષાર્થ સિદ્ધિ–ઉપાયમાં પણ
અમૃતચંદ્રાચાર્યે એ વાત ૧૪ મી ગાથામાં સ્પષ્ટ કરી છે–
प्रतिभाति बालिशानां प्रतिभास; स खलु भवबीजम्।।
ખરેખર ભવનું બીજ છે. અરે, પોતાને રાગાદિવાળો અશુદ્ધ જ અનુભવે તે ભવથી કેમ
છૂટે? રાગથી ભિન્ન શુદ્ધાત્માનો અનુભવ તે મોક્ષનું બીજ છે.
હોય તેટલો અપરાધ છે. સમ્યગ્દ્રષ્ટિને જ તીર્થંકર પ્રકૃતિ બંધાય છે, પણ તેનું કારણ
કાંઈ સમ્યગ્દર્શનાદિ શુદ્ધભાવ નથી, તેનું કારણ તો રાગ છે, એટલે રાગનો તે
અપરાધ છે.