પોતે સમજવા માટે નિરંતર ઉદ્યમી છે તેથી નિમિત્તરૂપ શ્રીગુરુ પણ નિરંતર સમજાવે છે
એમ કહ્યું, જુઓ, આ આત્માની સમજણની રીત! આવી સમજણ કરવા જેવી છે.
અંતરંગવૃત્તિના પ્રયત્ન વડે મારું જેવું સ્વરૂપ છે તેવું મેં અનુભવ્યું. કેવું અનુભવ્યું?
ચૈતન્યમાત્ર આત્મા હું મારા આત્માથી જ પ્રત્યક્ષ છું; બીજા કોઈની અપેક્ષા વગર
(ઈન્દ્રિય કે રાગની અપેક્ષા વગર) પોતે પોતાના અનુભવથી જ હું મને પ્રત્યક્ષ જાણું છું.
જેમ ભોળો છોકરો ખોવાઈ ન જાય તે માટે તેની માતાએ દોરો બાંધી દીધો હતો, તેમ
અહીં શ્રીગુરુએ શુદ્ધાત્માના લક્ષણરૂપ દોરો બાંધ્યો કે‘જ્ઞાન તે આત્મા છે. ’ –આવા
લક્ષણથી આત્માને લક્ષગત કર્યો ત્યાં અપૂર્વ ભેદજ્ઞાન થયું, તે જીવ
સમજણ પોતે કરે ત્યારે થાય છે. જેમ, જેને ભૂખ લાગી હોય તે પોતે ખાય ત્યારે પેટ
ભરાય, પણ બીજો ખાય તેથી કાંઈ આનું પેટ ન ભરાય, તેમ જેને આત્મા સમજવાની
ભૂખ લાગી હોય તે પોતે અંતરની ધગશ વડે આત્માની સમજણ કરે તો થાય છે; પણ
બીજા જ્ઞાનીની સામે જોયા કરે ને પોતામાં અંતર્મુખ ન થાય તો સાચું જ્ઞાન થતું નથી.
જ્ઞાની તો કહે છે કે તું તારામાં જો. તારો પરમેશ્વર–આત્મા તારામાં જ છે; તે જ તારું
નિજપદ છે. આવા આત્માને જાણીને ધર્મીજીવ આત્મારામ થયો, આત્મા જ તેના
વિશ્રામનું ધામ છે, તેને અનુભવમાં લઈને તેમાં એકાગ્ર થયો. જેમ અજવાળામાં પડેલી
સોય અંધારામાં શોધે તો મળે નહીં, જ્યાં હોય ત્યાં શોધે તો મળે, ન હોય ત્યાં શોધે તો
ક્્યાંથી મળે? તેમ આત્માને અજ્ઞાનીજીવો રાગમાં ને દેહમાં શોધે છે. આત્મા તો જ્ઞાનના
અજવાળામાં છે; તે અજવાળામાં શોધવાને બદલે રાગના અંધારામાં કે જડના
અંધારામાં શોધે તો આત્મા ક્્યાંથી મળે? આત્મા જ્યાં હોય ત્યાં શોધે તો મળે; પણ
જ્યાં આત્મા નથી ત્યાં શોધે તો તે ક્્યાંથી મળે?