: વૈશાખ : ૨૪૯૭ આત્મધર્મ : ૨૭ :
૨પ. ધર્મી જાણે છે કે હું તો આનંદનું ધામ છું. આનંદના ધામમાં દુઃખ કેવું? અજ્ઞાન
ભાવો કેવા?
૨૬. આત્મા ચેતનધામ છે. તે સ્વયં સ્વ–પરને ચેતનારો છે; અને ક્રોધાદિ
આસ્રવભાવો તો ચેતના વગરનાં છે, તેઓ પોતાને કે પરને પણ જાણતાં નથી.
તે ક્રોધાદિને કોણ જાણે છે? –કે તેનાથી જુદો પડેલો એવો ચેતનભાવ જ તેને
જાણે છે. આ રીતે ચેતનાને અને ક્રોધને વિરુદ્ધપણું છે.
૨૭. ચેતના તે આત્માનો અવિરુદ્ધસ્વભાવ છે; એ પુણ્ય–પાપ વગેરે ભાવો આત્માથી
વિરુદ્ધ સ્વભાવવાળા છે. ભગવાન! તારાથી વિરુદ્ધ જે ભાવ હોય તે તને હિતનું
કારણ કેમ થાય? ન થાય. પુણ્યરાગ તે કાંઈ મોક્ષનું કારણ નથી. , તે તો
સંસારનું જ કારણ છે.
૨૮. ૪પ લાખ જોજનના અઢી દ્વીપમાંથી દરેક છ માસ ને આઠસમયે ૬૦૮ મનુષ્યો
મોક્ષને પામે છે. તેઓ કઈ રીતે મોક્ષ પામે છે? –આત્મામાં અનંત સ્વાધીન
શક્તિઓ છે, તેને સાધી–સાધીને મોક્ષ પામે છે.
૨૯. આત્માની શક્તિઓનું અદ્ભુત વર્ણન આ સમયસારમાં કર્યું છે; આત્માનો
અદ્ભુત વૈભવ સંતોએ બતાવ્યો છે. આત્મા પોતાના ચૈતન્યજીવન વડે જીવનારો
છે. પોતાની ચૈતન્યશક્તિથી આત્મા સદા જીવતો છે. આવ ચૈતન્યજીવનને જાણે
તે અમરપદ પામે.
૩૦. ચૈતન્યશક્તિથી જીવનારો આત્મા છે, તે કદી મરતો નથી. શરીર વગર આત્મા
જીવે છે, રાગ વગર જીવે છે, પણ ચેતના વિના તે એક ક્ષણ પણ જીવે નહીં.
૩૧. શરીર અને ઈંદ્રિયો વગેરે તે કાંઈ આત્માને જીવવાના ખરા પ્રાણ નથી; એના
વગર જીવનારો આત્મા છે, તે પોતાના ચૈતન્યરૂપ ભાવપ્રાણથી જ જીવનારો છે.
૩૨. અરે જીવ! તારા જીવનને તો તું જાણ. જીવત્વાદિ નિજ શક્તિને જાણતાં તને
પરમ સુખ થશે.
૩૩. આત્માના સ્વભાવની પોતાની આ વાત છે. પરભાવનો જ પરિચય હોવાથી,
અને સ્વભાવનો અભ્યાસ ન હોવાથી આ વાત સૂક્ષ્મ લાગે છે. ઈન્દ્રિયથી કે
રાગથી સમજાય તેવું સ્વરૂપ નથી તેથી તે સૂક્ષ્મ તો છે, પણ અંદરના અભ્યાસ
વડે પોતે પોતાને સ્વાનુભવગોચર થાય એવો આત્માનો સ્વભાવ છે.