: ૩૦ : આત્મધર્મ : વૈશાખ : ૨૪૯૭
જુદો ચેતનસ્વભાવ બતાવે છે. એવા ચેતનસ્વભાવનો અનુભવ તે સમ્યગ્દર્શન
છે, તે ધર્મ છે, તે મોક્ષમાર્ગ છે. આ સિવાય બીજા ઉપાયે મોક્ષમાર્ગ થતો નથી.
પ૨. સમ્યક્પ્રકારે આત્મા પોતાના જ્ઞાનસ્વભાવરૂપે પરિણમે તેને ‘સમયસાર’
કહેવાય છે, ને તેનું વાચક આ સમયસાર–શાસ્ત્ર છે. શબ્દ જુદો છે ને તેના
વાચ્યરૂપ પદાર્થ જુદો છે; જ્ઞાનમાં તે બંનેને જાણવાની તાકાત છે.
પ૩. नमो अरिहंताणं તે પણ આત્માના ગુણોનું સૂચક છે. જ્ઞાનસ્વભાવી આત્માનું
ભાન કરીને જેણે કેવળજ્ઞાનાદિ શુદ્ધતા પ્રગટી છે અને રાગ–દ્વેષ–મોહરૂપ અરિને
હણ્યા છે–એવા શુદ્ધઆત્મા તે અરિહંત છે. પાંચે પરમેષ્ઠી પદ તે આત્માની
શુદ્ધતામાં જ સમાય છે, આત્માની શુદ્ધદશાનાં તે નામ છે. દરેક આત્મા શુદ્ધ દશા
પ્રગટ કરીને સાધુ–અરિહંત ને સિદ્ધ થઈ શકે છે.
પ૪. ધર્મી જીવને પંચપરમેષ્ઠી પ્રત્યે પ્રેમ–ભક્તિ–બહુમાન હોય છે; તેની વંદના–પૂજાનો
ભાવ તે શુભભાવ છે. પણ ધર્મી તે શુભથીયે પાર પોતાના આનંદસ્વરૂપને જાણે
છે.
પપ. શાસ્ત્રમાં રાગ ઘટાડવા ને ધર્મપ્રેમ વધારવા માટે દાનનો એવો ઉપદેશ આપે કે–
અરે જીવ! પૂર્વ તારા ગુણમાં વિકૃતિ થતાં રાગ થયો ને પુણ્ય બંધાયા તે પુણ્ય
ફળમાં તને આ સંપદા મળી, તો ધર્મની પ્રભાવનાના કાર્યમાં તું તેનો સદુપયોગ
કર. જો સત્નું બહુમાન અને રાગની મંદતા પણ નહિ કર ને લોભની તીવ્રતા
પૂર્વક મરીશ તો દુર્ગતિમાં જઈશ.
પ૬. ધર્મ અને આત્માનો અનુભવ તો તે મંદરાગથી પણ પાર છે, જ્ઞાનસ્વભાવ
રાગથી એવો નિરપેક્ષ છે કે જેના અનુભવમાં રાગનો સ્પર્શ નથી. શુભરાગ વડે
આત્મા અનુભવમાં આવી જાય–એવો નથી.
પ૭. આત્માનો એવો નિરાકુળસ્વભાવ છે કે તે કદી દુઃખનું કારણ થતો નથી; ને
રાગાદિ તો દુઃખનાં જ કારણ છે. –એ રીતે બંનેનું સ્વરૂપ જુદું છે. આવી
ભિન્નતાના ભાન વડે જ રાગથી જુદો આત્મા ચૈતન્યસ્વરૂપે અનુભવમાં આવે
છે.
પ૮. અનુભવમાં આત્મા સ્વયં પોતે પોતાને સ્પષ્ટ પ્રકાશે છે; આત્માને પોતાને
પ્રકાશવામાં–જાણવામાં કોઈ બીજાની, રાગની ઈન્દ્રિયની કે બહારનાં જાણપણાની