: અષાઢ : ર૪૯૭ આત્મધર્મ : ૧૯ :
સાદિ અનંત અનંત સમાધિસુખમાં,
અનંત દર્શન જ્ઞાન અનંત સહિત જો.
જગતના કોઈપણ પદાર્થને સિદ્ધ કરતાં તેને જાણનારો હું જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્મા
છું– એમ તો પહેલાંં જ નક્ક્ી થવું જોઈએ. આત્માનું પોતાનું અસ્તિત્વ નકકી કર્યાં વગર
કોઈપણ જ્ઞેયોનું સાચું જ્ઞાન થઈ શકે નહીં. – માટે સર્વપદાર્થોમાં આત્મા ઊર્ધ્વ છે.
જગતમાં અનંતા સિદ્ધ ભગવંતો છે..... જાણ્યું કોણે? .... કે આત્માએ.
જગતમાં પંચપરમેષ્ઠી છે..... જાણ્યું કોણે? .... કે આત્માએ.
જગતમાં જડ–ચેતન તત્ત્વો છે..... જાણ્યું કોણે? .... કે આત્માએ.
જગતમાં છ દ્રવ્યો છે..... જાણ્યું કોણે? ... કે આત્માએ.
જગતમાં અંત વગરનું આકાશ છે..... જાણ્યું કોણે? ... કે આત્માએ.
આ રીતે બધાયને જાણવામાં જાણનારની પહેલી મુખ્યતા છે. અનંતા સિદ્ધ
ભગવંતોનું અસ્તિત્વ છે – તે જાણ્યું કોણે? કે જ્ઞાને; જ્ઞાનના અસ્તિત્વમાં અનંતા
સિદ્ધોનું અસ્તિત્વ જણાયું. તો જે જ્ઞાને અનંતા સિદ્ધભગવંતોના અસ્તિત્વનો સ્વીકાર
કર્યો તે જ્ઞાનની તાકાત કેટલી? તે જ્ઞાન કેટલું મોટું? – આવા જ્ઞાનસામર્થ્ય વડે
આત્માની ઊર્ધ્વતા ને મહાનતા છે. રાગમાં એ તાકાત નથી; રાગથી ભિન્ન જ્ઞાનમાં જ
એ તાકાત છે. તે જ્ઞાન પોતે રાગથી ઊર્ધ્વ (– ઊંચું – જુદું – અધિક) થઈને
જ્ઞાનસ્વભાવમાં તન્મય પરિણમ્યું છે. આવા જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્માને જાણતાં મહાન
આનંદ થાય છે, ને અંતરના દરવાજા ઊઘડી જાય છે.
[नाटक सुनत हिये फाटक खुलत है।]
વળી જીવમાં જ્ઞાયકતા અને સુખસ્વભાવ છે તે બતાવે છે:
(જ્ઞાયકતા –) ‘પ્રગટે એવા જડ પદાર્થો અને જીવ, તેઓ જે કારણે કરી ભિન્ન
પડે છે તે લક્ષણ જીવનો ‘જ્ઞાયકપણા’ નામનો ગુણ છે. કોઈ પણ સમયે જ્ઞાયકતા
રહિતપણે આ જીવપદાર્થ કોઈ પણ અનુભવી શકે નહીં; અને તે ‘જીવ’ નામના
પદાર્થ સિવાય બીજા કોઈ પણ પદાર્થને વિષે જ્ઞાયકપણું સંભવી શકે નહીં; એવું જે
અત્યંત અનુભવનું કારણ ‘જ્ઞાયકતા’ – તે લક્ષણ જેનામાં છે તે પદાર્થને તીર્થંકર
ભગવાને ‘જીવ’ કહ્યો છે.