: ૩૬ : આત્મધર્મ : આસો : ૨૪૯૭
સરોવરમાં પાણી પીવા તો બધાય આવે–તિર્યંચો પણ આવે ને મનુષ્યો પણ
આવે, મોટા આવે ને નાના પણ આવે; તેમ શરીર તિર્યંચનું હો કે મનુષ્યનું, ઉમર નાની
હો કે મોટી, બધા જીવો પોતાના અંતરમાં ચૈતન્યસરોવરના શાંતરસનો અનુભવ કરી
શકે છે. આવા શાંતરસના સમુદ્રમાં હે જીવો! તમે મગ્ન થાઓ.
જે પોતાના શુદ્ધચૈતન્ય દ્રવ્યસન્મુખ પરિણમ્યો છે તે ધર્મી જીવ એમ કહે છે
(એમ અનુભવે છે) કે હું સહજ ચૈતન્યભાવ છું; સકલ ભેદો અને વિભાવોનો મારામાં
અભાવ છે. ગતિ કે માર્ગણાના ભેદો, રાગાદિ ભાવો, કષાય ભાવો–એ બધાય ભાવો
મને નથી, ‘મને’ એટલે જે પોતાના શુદ્ધ દ્રવ્યસન્મુખ થયેલો છે એવા મને કોઈ
વિભાવો નથી. શુદ્ધદ્રવ્યમાં તો નથી, ને તેમાં એકાગ્ર થયેલી પર્યાયમાં પણ નથી. આવી
અપૂર્વ અનુભૂતિ આ પંચરત્ન (ગાથા ૭૭ થી ૮૧) માં બતાવી છે.
“આ પ્રમાણે પંચરત્નોદ્વારા જેણે સમસ્ત વિષયોના ગ્રહણની ચિંતાને છોડી છે,
અને નિજ દ્રવ્યગુણપર્યાયના સ્વરૂપમાં ચિત્તને એકાગ્ર કર્યું છે, તે ભવ્યજીવ નિજભાવથી
ભિન્ન એવા સકળ વિભાવને છોડીને અલ્પકાળમાં મુક્તિને પ્રાપ્ત કરે છે.”
જુઓ, શુદ્ધદ્રવ્ય–ગુણ તો ત્રિકાળી નિજભાવ છે, અને તેમાં એકાગ્ર થયેલી પર્યાય
તે પણ નિજભાવ છે; શુદ્ધદ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયરૂપ આવા નિજભાવપણે ધર્મી પોતાને
અનુભવે છે. નિજભાવના આવા અનુભવવડે ધર્મીજીવ મુક્તિના પંથે ચડ્યા છે, તેને
અલ્પકાળમાં જ પૂર્ણ શુદ્ધતારૂપ મોક્ષભાવ પ્રગટ થશે. સમ્યગ્દર્શનજ્ઞાન–ચારિત્રરૂપે
પરિણમેલા શુદ્ધો–પયોગી મુનિને જ પ્રવચનસારમાં મોક્ષતત્ત્વ કહી દીધું છે.
પ્રવચનસારની છેલ્લી પાંચ ગાથાને પણ પાંચરત્ન (શાસ્ત્રની કલગી જેવાં પાંચ
રત્ન) કહ્યાં છે. તેમાં ૨૭૧ મી ગાથામાં દ્રવ્યલિંગી મિથ્યાદ્રષ્ટિને સંસારતત્ત્વ જ કહ્યું છે,
ને ૨૭૨મી ગાથામાં શુદ્ધોપયોગીમુનિને મોક્ષતત્ત્વ કહ્યું છે, હજી તો શુદ્ધોપપયોગવડે
મોક્ષને સાધી રહ્યા છે, છતાં તેને મોક્ષતત્ત્વ જ કહી દીધા છે. શુદ્ધોપયોગવડે
શુદ્ધસ્વભાવમાં સ્થિર થયેલા તે ‘ઉપશાંતઆત્મા’ ને મોક્ષતત્ત્વ જાણવું.
બતાવીને કહે છે કે અહો! આવા તત્ત્વમાં ઉપયોગને એકાગ્ર કરતાં સમસ્ત પરવિષયોનું
ચિંતન છૂટી જાય છે ને ચિત્ત નિજસ્વરૂપમાં જ એકાગ્ર થાય છે. નિજ દ્રવ્યગુણપર્યાયના
સ્વરૂપમાં એકાગ્રચિત્તવાળો તે જીવ, અન્ય સમસ્ત વિભાવોથી રહિત થઈને પરમ–