: આસો : ૨૪૯૭ આત્મધર્મ : ૩ :
પરિણતિમાં રાગાદિ હિંસાભાવનો અભાવ છે તેથી તે અહિંસા છે; તેમાં પોતાના સત્
સ્વભાવનો સ્વીકાર છે તેથી તે જ સાચું સત્ય છે. તેમાં એક રજકણમાત્ર પરદ્રવ્યનું કે
પરભાવનું ગ્રહણ નથી તેથી તે જ સાચું અદ્રત્ત છે, તેમાં જ પરમબ્રહ્મસ્વરૂપમાં રમણતા
હોવાથી, ને પરના સંસર્ગનો તદ્ન અભાવ હોવાથી તે જ પરમાર્થ બ્રહ્મચર્ય છે; તેમાં
સ્વદ્રવ્યનું જ પરિ–ગ્રહણ છે, સર્વપ્રકારે પોતે પોતાના સ્વભાવને જ ગ્રહ્યો છે, તે સિવાય
બીજાના ગ્રહણનો અભાવ છે તેથી તે જ અપરિગ્રહ મહાવ્રત છે. આમ શુદ્ધ અંતર્મુખ
પરિણતિમાં પાંચે મહાવ્રત સમાય છે; સમિતિ વગેરે બધું પણ તેમાં જ આવી જાય છે.
માટે આચાર્યદેવ કહે છે કે અહો, અંતર્મુખ થઈને ચૈતન્યના આકારરૂપ પરિણામ થયા
તેમાં બધું આવી જાય છે. તેમાં પછી ‘આ કરુંને આ છોડું’ એવા વિધિ–નિષેધના
વિકલ્પો કરવાનું રહેતું નથી. સંકલ્પ–વિકલ્પો તે તો અસમાધિ છે, બહિર્મુખભાવો છે, ને
સમાધિ તે તો અંતર્મુખ–આકાર છે એટલે કે ચૈતન્યમાં તદ્રૂપ પરિણમન છે. તે જ જ્ઞાનની
ઉજ્વળતારૂપ પ્રાયશ્ચિત છે, ને મુમુક્ષુજીવે આવું પ્રાયશ્ચિત નિરંતર કર્તવ્ય છે.
શુદ્ધાત્માથી જેટલા બહિર્મુખભાવો છે તે અગ્નિસમાન આકુળતાવાળા હોવાથી
અપરાધ છે; તેનો જેનાથી છેદ થાય ને શાંત–અનાકુળ વિશુદ્ધ ચૈતન્યભાવ પ્રગટે તે
પ્રાયશ્ચિત્ત છે; તેમાં પોતાના શુદ્ધઆત્માનું જ અવલંબન છે.
અહા, આત્મા તો એકલા અતીન્દ્રિય આનંદનો ગાંઠડો છે... તેને ખોલતાં તેમાંથી
જે અતીન્દ્રિય આનંદમય પરિણતિ પ્રગટે છે તે ધર્મ છે, તે પ્રાયશ્ચિત છે. અતીન્દ્રિય
આનંદ જ જેનું રૂપ છે.–તેમાં પ્રવેશીને તેનું અવલોકન કરવું તે નિશ્ચયથી ઈર્યાસમિતિ છે.
જ્ઞાનસ્વભાવની જ્ઞાનભાવરૂપ પરિણતિ થઈ તેમાં સર્વ અપરાધનો અભાવ છે તેથી તે
જ સાચું પ્રાયશ્ચિત્ત છે. આ પ્રાયશ્ચિત્તમાં ખેદ નથી, એમાં તો અતીન્દ્રિય આનંદની મસ્તી
છે, એકલા શાંતરસમાં સમાધિ છે.
અહો, સ્વાત્મ–ચિંતનમાં તત્પર મુનિઓને નિરંતર પ્રાયશ્ચિત છે. જેણે અતીન્દ્રિય
આનંદમાં પરિણતિને લીન કરી તેને બહારમાં પાંચઈંદ્રિયનો ફેલાવ સંકેલાઈ ગયો,
પરિણતિ અતીન્દ્રિય થઈને અંતર્મુખાકાર થઈ... તે જીવ વીતરાગ ભગવાનની પેઢીમાં
બેઠો.
જે વીતરાગી પેઢીનું નામ રાખીને રાગના વેપારથી લાભ મનાવે તે તો
વીતરાગનો વિરોધી છે; રાગના વેપારથી લાભ માનવો તે તો ધરમનું દીવાળું કાઢવાનો