તેને પકડતાં આત્મા વેદનમાં આવે છે, અને એ વેદનમાં રાગદ્વેષાદિ સમસ્ત
વિકારનો અભાવ છે, અનંત ગુણના શાંતરસનો સદ્ભાવ છે. વિકાર વગરનું
શાંત–શાંત જ્ઞાનસ્વરૂપ છે તે જ મુક્તિનું મૂળ છે, તે જ્ઞાનની સાથે મહા આનંદ–
મહા સુખ છે. આવા અનંત ગંભીર ભાવોથી ભરેલું જ્ઞાનતત્ત્વ છે, તે આત્મા
પોતે જ છે...તે હું પોતે જ છું.
હોય, રાગ–દ્વેષ ન હોય, દુઃખ ન હોય, મોહઅંધકાર ન હોય. આવું ચૈતન્યતેજ હું
છું–એમ જે અનુભવે છે તેને. જ સમ્યક્ત્વાદિ વીતરાગભાવરૂપ સામાયિક હોય છે.
આવા જ્ઞાનભાવ વડે જ ભવનો નાશ થાય છે ને મોક્ષસુખની પ્રાપ્તિ થાય છે. તેથી
ધર્માત્મા કહે છે કે અહો, આવું જે મારું જ્ઞાન–તેને જ હું પૂજું છું, તેમાં જ નમું છું,
તેમાં જ સ્વસન્મુખ થઈને એકાગ્ર થાઉં છું.
ભગવાનનો માર્ગ ભગવાનનો માર્ગ જ્ઞાનમાં સમાય છે; રાગમાં ભગવાનનો માર્ગ
નથી. જ્ઞાન તો રાગનું નાશક છે, ઉત્પાદક નથી, કેમકે જ્ઞાન પોતે સ્વત: રાગ વગરનું
છે. જ્ઞાનમાં રાગ ક્યાં છે?–કે તે રાગને કરે! જ્ઞાન કદી વિકલ્પને કરતું નથી, પોતે
વિકલ્પરૂપ થતું નથી; વિકલ્પ સાથે જ્ઞાન ભેળસેળ થતું નથી.
જ્ઞાનના સ્વીકાર વગર તેમાં એકાગ્રતા કે નિર્વિકલ્પતા ક્યાંથી થાય? આનંદનું
ધામ તો હું જ છું, જ્ઞાનનું ધામ તો હું જ છું. જગતમાં ત્રિકાળપૂજ્ય આત્માનો
જ્ઞાનસ્વભાવ છે, જ્ઞાનને તેમાં જોડીને, જ્ઞાનવડે હું મારા આવા સ્વભાવને પૂજું
છું. આત્મા જ્ઞાનસ્વરૂપ છે, તેની ઉપાસના–સેવા–પૂજા જ્ઞાનવડે જ થાય છે, શરીર
વડે કે રાગવડે તેની પૂજા થતી નથી. દેહથી ને રાગથી ભિન્ન થઈને, જ્ઞાનમાં
એકાગ્ર થવું તે જ જ્ઞાનની આરાધના છે, તે જ મુક્તિનો ઉપાય છે.