છે; આત્મા સદાય ચૈતન્યપણે પ્રકાશમાન છે.
સ્વરૂપ જ છે. વિકલ્પ અને રાગ હોય તે કાંઈ જીવનું સ્વરૂપ નથી. ચૈતન્યપણું તે રાગને
લીધે નથી. રાગથી જુદું ચૈતન્યપણું છે, રાગના અભાવમાં પણ તે પ્રકાશે છે. આ રીતે
ચૈતન્યસત્તારૂપ જીવ છે.
વ્યાપીને વિસ્તરેલું એક દ્રવ્ય છે. ગુણો ને પર્યાયો અનંત છે, તે અનંત ધર્મોમાં
એકપણે આત્મા રહ્યો છે એટલે ધર્મીદ્રવ્ય એક છે, પોતાના અનંતધર્મોમાં એકસાથે
રહેવા છતાં એકદ્રવ્યપણે જ તે રહ્યો છે. અનંતધર્મોમાં રહેવાથી આત્મા કાંઈ
ખંડખંડરૂપ થઈ ગયો નથી, એકદ્રવ્યપણે જ તે પ્રગટ છે. પોતે એક, છતાં અનંત
ધર્મોમાં એક સાથે રહેવાની જેની અચિંત્ય તાકાત છે,–એવો આત્મા છે. નિત્યપણું
તેનો ધર્મ છે ને પરિણમન પણ તેનો ધર્મ છે,–એમ અનંતધર્મસ્વરૂપ એક વસ્તુ છે.
અહા, પોતાના અનંતધર્મને એકપણે લક્ષમાં લ્યે ત્યાં આત્મા રાગથી છૂટો પડી જાય
છે ને ગુણભેદના વિકલ્પોથી પણ પાર થઈને અભેદ આત્મા અનુભવમાં આવે છે.
‘મારામાં અનંત ધર્મો છે’ એવો સ્વીકાર સ્વસન્મુખ જ્ઞાનવડે જ થાય છે. અનંત
ધર્મોને એકસાથે (ગુણ–ભેદના વિકલ્પ વગર) લક્ષમાં–પ્રતીતમાં લઈ લ્યે તે જ્ઞાનની
તાકાત કેટલી? રાગમાં અટકેલું જ્ઞાન અનંત ધર્મનો સાચો સ્વીકાર કરી શકે નહીં.
રાગ જેટલો હું છું–એવી બુદ્ધિમાં અટકેલું જ્ઞાન રાગવગરના અનંત ગુણોને ક્યાંથી
સ્વીકારી શકશે? અનંતા જીવ, એકેક જીવમાં પોતાના અનંત ગુણો સ્વાધીન, તે
વાત જૈનશાસનમાં જ છે, ને તેનો સ્વીકાર કરનાર જીવને અપૂર્વ ભેદજ્ઞાન થાય છે.
ઓળખ.