ભેદજ્ઞાનજ્યોતિ તો ત્રિલોકપ્રકાશક કેવળજ્ઞાનદીવડાને પ્રગટ કરનારી છે. અહો, જે
કેવળજ્ઞાનને આપે એવા ભેદજ્ઞાનની તાકાતની શી વાત? એકકોર પોતાનો
જ્ઞાનદર્શનમય સ્વભાવ, ને બીજી કોર બધાય પર દ્રવ્યો (–દેવ–ગુરુ–શાસ્ત્રો–તીર્થો–
વિકલ્પો વગેરે બધુંય), એમ અત્યંત જુદાપણું જાણે ત્યારે પરદ્રવ્યમાં એકાકારતા છોડીને
સ્વદ્રવ્યમાં એકતા કરે, એટલે તેને સ્વસમયપણું થાય. પોતાના ચૈતન્યસ્વભાવથી અધિક
જગતના બીજા કોઈ પદાર્થનો કે કોઈ રાગાદિ પરભાવનો મહિમા આવે, તો તે જીવ તે
પરપદાર્થથી છૂટીને સ્વતત્ત્વમાં વળી શકશે નહીં; તેને સાચું ભેદજ્ઞાન નહીં થાય. અહીં તો
ભેદજ્ઞાન કરીને સ્વસમય થઈને કેવળજ્ઞાન તરફ જવા માંડ્યો છે તેની વાત છે.
સ્વ અને પરની ભિન્નતાને જ જે ન જાણે તે તો અજ્ઞાનભાવરૂપ પરિણમે છે, તેને
સમ્યકત્વાદિમાં વર્તવારૂપ સ્વસમયપણું નથી હોતું. એને તો કર્મપુદ્ગલના પ્રદેશમાં સ્થિત
કહ્યો છે. ચેતનામાં જે સ્થિત નથી તે કર્મમાં જ સ્થિત છે. બે ભાગ પાડીને વાત કરી છે.
જે પોતાના જ્ઞાનસ્વભાવમાં સ્થિત છે તેને કર્મ તરફના કોઈ પણ ભાવમાં એકતાબુદ્ધિ
રહેતી નથી; અને જેને પરતરફના કોઈ પણ ભાવમાં એકતાબુદ્ધિ છે તે જીવ પોતાના
જ્ઞાનસ્વભાવમાં એકત્વ કરી શકતો નથી.
વાનને જેણે આત્મામાં સ્થાપ્યા તેને સ્વ–પરનું આવું ભેદજ્ઞાન થાય જ. સિદ્ધમાં કર્મનો કે
રાગનો જરાય સંબંધ નથી તેમ આ આત્માનો સ્વભાવ પણ કર્મ અને રાગ વગરનો છે;
આવા પોતાના આત્માને જાણીને પોતે પોતામાં એકત્વપણે પરિણમતાં સમ્યગ્દર્શન–
જ્ઞાન–ચારિત્રરૂપે આત્મા સ્વયં પરિણમી જાય છે;જે–રૂપે પરિણમ્યો તેમાં તે સ્થિત થયો;
સમ્યકત્વાદિ સ્વભાવરૂપે પરિણમીને તેમાં સ્થિત થયો તે સ્વસમય થયો. તે આત્મા પોતે
પોતાના સ્વભાવને જ સ્વપણે જાણે છે ને તેમાં જ એકત્વપણે પરિણમે છે. આવી દશા
ભેદજ્ઞાનવડે જ થાય છે. માટે જીવનું યથાર્થ સ્વરૂપ ઓળખીને પરથી ભિન્નપણું
ઓળખવું જોઈએ. આવું ભેદજ્ઞાન તે કેવળજ્ઞાનવિદ્યાને ઉત્પન્ન કરે છે.