વિકલ્પની વૃત્તિ, તે પણ ચૈતન્યજાતમાં શોભતી નથી, ત્યાં બીજા રાગની શી વાત!
ચૈતન્યતત્ત્વ એકલું પોતે પોતાની જ્ઞાનપરિણતિમાં શોભે છે; તેમાં નિર્વિકલ્પ શાંતિનું
અપૂર્વ વેદન છે. તે શાંતિમાં રાગનો ક્રણિયો પ્રવેશે નહીં. શાંતિનું ઘર તો આવો મારો
આત્મા જ છે–કે જેમાં અશાંતિનો પ્રવેશ નથી,–આવા નિજઘરમાં વસ્યે જ સાચી શાંતિ
છે.
ચૈતન્યપ્રભુ વિકારમાં રહે એ તે કાંઈ એને શોભે છે? જગતથી જુદું ને રાગ–દ્વેષ–
મોહથી જુદું જે સહજસ્વરૂપે શોભતું ચૈતન્યતત્ત્વ, તે પોતાના એકત્વસ્વરૂપમાં
રહીને સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રરૂપે પરિણમે છે, તે પરિણતિમાં રાગાદિભાવો
નથી. જીવ પોતે પોતાના સ્વ–ધ્યેયમાં એકતારૂપે પરિણમે તો તેમાં રાગાદિ ભાવો
થતા નથી, તેમાં તો સુંદર આનંદની જ ઉત્પત્તિ છે. આવા સુંદર–શાંત–શોભતા
ચૈતન્યતત્ત્વને જડની સાથે એક માનવું કે રાગવાળું માનવું તે તો વિખવાદ છે,
અશોભા છે, નિંદનીય છે.
એકત્વમાં સ્વસમયપણે શોભે છે. જેને પોતાના ચૈતન્યપણાની ખબર નથી, તે રાગની
વૃત્તિમાં જ આખો આત્મા માનીને તેમાં જ પોતાને સ્થાપે છે; અનાદિથી એ રીતે
અજ્ઞાનથી રાગમાં જ વર્તતો થકો જીવ સંસારમાં દુઃખી થાય છે–એ તેને શોભતું નથી.
હવે આચાર્યદેવ–શ્રીગુરુ તેને શુદ્ધસ્વરૂપ બતાવે છે કે હે આત્મા! સિદ્ધ જેવો તારો
શુદ્ધઆત્મા, તેમાં રાગ ક્યાંથી આવ્યો? તારું તત્ત્વ રાગથી પાર એકલા ચૈતન્યભાવમાં
તન્મયપણે શોભતું છે, તેને લક્ષમાં લેતાં, તારો આત્મા રાગથી જુદો થઈને સમ્યગ્દર્શન–
જ્ઞાન–ચારિત્રરૂપે પરિણમશે, તેમાં તન્મયપણે વર્તતો આત્મા શોભે છે; તેના અંતર્ગત
પરિણામમાં હવે દુઃખનો અભાવ થઈ ગયો, પોતાના સહજસુખ વગેરે અનંત–ગુણની
નિર્મળતાથી હવે તે શોભે છે.
શોભે છે. અનંત આકાશ તે આકાશપણે જ શોભે છે, આકાશ મટીને તે કદી
બીજારૂપે થતું નથી; પુદ્ગલ