બીજા દાહ્ય પદાર્થોને લીધે નથી.
જાણે છે; અને પરજ્ઞેય તરફ લક્ષ ન હોય ત્યારે પણ સ્વાનુભવથી પોતે પોતાને
પ્રકાશતો થકો આત્મા પોતાના જ્ઞાયકસ્વભાવરૂપે પરિણમે છે.–આ રીતે
જ્ઞાયકપણું તે આત્માનો પોતાનો સ્વભાવ છે, બીજા જ્ઞેય પદાર્થોને લીધે તેને
જ્ઞાયકપણું નથી. માટે પરની અપેક્ષા વગરનો જ્ઞાયક તો જ્ઞાયક જ છે. જ્ઞેયના
આલંબનરૂપ અશુદ્ધતા તેને નથી. આ રીતે પરથી ભિન્ન પોતે પોતાને જ્ઞાયકપણે
પ્રકાશતો થકો આત્મા ‘શુદ્ધ’ છે. જેમ પ્રકાશસ્વભાવી દીવો પોતે પોતાને પ્રકાશે
છે તેમ જ્ઞાયકસ્વભાવી આત્મા સ્વયં પોતે પોતાને જ્ઞાયક–ભાવપણે સ્વસંવેદનમાં
લ્યે છે. પરજ્ઞેય હોય તો જ આને જ્ઞાયક કહેવાય–એવું કાંઈ નથી, જેમ બીજી
વસ્તુ હોય તો જ દીવાને પ્રકાશક કહેવાય એમ નથી, બીજી વસ્તુ વગર દીવો
પોતેપોતાને પણ પ્રકાશે છે, તેમ પરજ્ઞેય તરફ લક્ષ વગર સ્વસન્મુખપણે જ્ઞાયક
પોતે પોતાને જાણતો થકો જ્ઞાયક જ છે. દીવો પરને પ્રકાશે ત્યારે પણ દીવો જ છે,
તેમ જ્ઞાયક પરને જાણે ત્યારે પણ પોતે તો જ્ઞાયકપણે જ રહે છે, કાંઈ પર જ્ઞેયને
જાણવાથી તે અશુદ્ધ થઈ જતો નથી.
આત્મા છે કે જેનું સ્વરૂપ આચાર્યદેવ સમસ્ત વૈભવથી દેખાડે છે. વિકલ્પથી જણાય
તેવો આત્મા નથી, આત્મા તો સ્વાનુભવરૂપ વૈભવથી જણાય તેવો છે.
સ્વભાવની સન્મુખ થઈને તેને અનુભવે છે–સેવે છે–ત્યારે પર્યાય પણ શુભાશુભ–