: ચૈત્ર: ૨૪૯૮ આત્મધર્મ : ૭ :
છે કે અહા! અમે આવા ચૈતન્યસ્વરૂપ જ છીએ; તેને જાણીને હવે સતતપણે
અનંત ચૈતન્યચિહ્નપણે જ અમે અમને અનુભવીએ છીએ. ચૈતન્યસ્વરૂપ આત્માની
આવી અનુભૂતિથી ઊંચું બીજું કાંઈ નથી. આવી અનુભૂતિવડે અમારા સાધ્ય આત્માની
અમને સિદ્ધિ થઈ છે. બીજા કોઈ ઉપાય વડે સાધ્ય આત્માની સિદ્ધિ થતી નથી.
રાગમાં જેને એકત્વબુદ્ધિ છે તે રાગથી જુદો પડીને ચૈતન્યમાં ઠરવાની તાકાત
ક્યાંથી લાવશે? હજી રાગથી જુદા ચૈતન્યને જે જાણતો જ નથી તે તેને સાધશે ક્યાંથી?
આત્મા તો જ્ઞાનસ્વરૂપ છે; આબાળ–ગોપાળ બધાય જીવો જ્ઞાનસ્વરૂપ જ છે, ભગવાન
આત્મા તો પોતે સદાય જ્ઞાનપણે જ અનુભવાય છે.–પણ ‘આ જ્ઞાન છે તે હું છું’ એમ તે
જાણતો નથી ને રાગાદિ ભાવો સાથે ભેળસેળરૂપે પોતાને અનુભવે છે, તેથી તે જીવો
રાગથી ભિન્ન એવા સાધ્ય આત્માને સાધી શકતા નથી. પરભાવોથી ભિન્ન, ચેતનાસ્વરૂપ
આત્માનો અનુભવ તે જ આત્માને સાધવાની રીત છે.
[આ લેખના બીજા ભાગ માટે જુઓ પાનું : ૧૬]
• આત્માનું અસ્તિત્વ •
પ્રશ્ન:–સમ્યગ્દ્રષ્ટિ પોતાના આત્માને કેવો માને છે?–જો શુદ્ધ માને છે તો,
જે વિકારી અવસ્થા હોય છે તેનું શું?
ઉત્તર:–સમ્યગ્દ્રષ્ટિએ પોતાના આત્મામાં શુદ્ધસ્વભાવ, અને પર્યાયની
શુદ્ધતા–અશુદ્ધતા એમ બધા પડખાંને જાણ્યા છે; શુદ્ધસ્વભાવનો
અનંત–અચિંત્યમહિમા તેના સ્વાનુભવમાં ભાસ્યો છે, ને એને
જ ‘સ્વ’ તરીકે ‘આ હું’ એમ સ્વીકાર્યો છે. એ સ્વભાવ પાસે વિકાર
તે સ્વજાત નથી–એમ તે સ્પષ્ટ અનુભવે છે. એટલે વિકાર હોવા
છતાં ધર્મીજીવ સ્વભાવદ્રષ્ટિથી પોતાને શુદ્ધ જ અનુભવે છે, તે
અનુભુતિમાં છે, તે અનુભૂતિમાં તો વિકારનો પ્રવેશ નથી. ધર્મીને
પર્યાયમાં કાંઈ એકલી અશુદ્ધતા નથી, અનંતગુણની શુદ્ધતા પણ વર્તે
છે. અશુદ્ધતાથી જુદું પોતાનું સત્પણું તે દેખે તે છે.
જ્યારે અજ્ઞાનીને તો અશુદ્ધિ અને વિકારથી વિશેષ બીજું
શુદ્ધ અસ્તિત્વ આસ્વાદમાં જ આવ્યું નથી, વિકારથી જુંદું પોતાનું
કાંઈ સત્પણું તેને દેખાતું જ નથી, એટલે વિકારી આત્મા જ તેને
ભાસે છે. એકલા વિકારમય આત્માની અનુભૂતિ તે મિથ્યાત્વ
છે. * [રત્નસંગ્રહ ભાગ–૨]