: ચૈત્ર: ૨૪૯૮ આત્મધર્મ : ૧૯ :
જ્ઞાનની અનુભૂતિ તે મોક્ષનો માર્ગ
આ અંકના બીજા પાને “આત્માને સાધવાની રીત”
આપે વાંચી; અહીં તેના બીજા ભાગમાં જ્ઞાનના અનુભવનું
સુંદર વર્ણન વાંચતા મુમુક્ષુની પરિણતિમાં જ્ઞાનની
અનુભૂતિનો ઉલ્લાસ જાગશે. રાજકોટમાં સમયસારની
૧૭–૧૮ મી ગાથાના આ પ્રવચનો છે.
જેને દુઃખથી છૂટીને આત્માના પરમ આનંદની પ્રાપ્તિનું પ્રયોજન છે તે જીવ
આત્માનો જ અર્થી થઈને, નિઃશંકપણે અનુભવ દ્વારા તેને સેવે છે. મોક્ષાર્થીના પહેલાંં
કાંઈ બીજું (–શુભરાગ) કરવાનું ન કહ્યું, પહેલાંં જ આત્માને જાણીને–ઓળખીને
તેનો અનુભવ કરવાનું કહ્યું. પહેલાંં શાસ્ત્રાદિથી સામાન્ય જાણપણું હોયતેની વાત
નથી પણ સ્વાનુભવ સહિત જાણ્યું તે જ ખરૂં જાણ્યું છે.
દરેક જીવ જાણનારસ્વરૂપ જ છે; પણ ‘આ જાણવારૂપ ચેતનભાવ છે તે જ હું
છું’ એમ અનુભૂતિસ્વરૂપે પોતે પોતાને જાણે ત્યારે આત્માને જાણ્યો કહેવાય, ને ત્યારે
જ્ઞાનની સેવા કરી કહેવાય. જ્ઞાનની આવી સેવા તે જ જ્ઞાનની ખરી સેવા છે.
આત્માને તો ‘રાજા’ કહ્યો; રાજા એટલે શ્રેષ્ઠ. જાણનારસ્વભાવી આત્મા જ
બધામાં શ્રેષ્ઠ છે, ઊંચો છે, ઊર્ધ્વ છે. જ્ઞાનની ઊર્ધ્વતા છે; તે રાગાદિને જાણતાં તેમાં
ભળી જતું નથી પણ તેનાથી છૂટું રહે છે, એવી તેની ઊર્ધ્વતા છે. પણ ‘આ
રાગાદિભાવો હું છું’ એમ અજ્ઞાની અનુભવે છે તેથી રાગથી જુદા જ્ઞાનને તે સેવતો
નથી. ધર્મી તો રાગને જાણતાં પણ ‘આ ચેતકભાવપણે અનુભવાય છે તે જ હું છું.
રાગાદિ હું નથી’ એમ ભેદજ્ઞાનવડે જ્ઞાનને જ સેવે છે. આવી સેવા તે મોક્ષને
સાધવાનો ઉપાય છે.
જે રાગાદિ અન્ય ભાવો છે તે કાંઈ ચેતનપણે અનુભવાતા નથી; દ્રવ્ય–ગુણના
સ્વભાવમાં તો રાગાદિ નથી, ને પર્યાયમાં ચેતનભાવપણે આત્મા પરિણમે છે તે
ચેતનભાવમાં રાગાદિ નથી; આ રીતે પર્યાયમાં પણ ચેતન અને રાગની ભિન્નતા છે.