મારા સ્વભાવથી હું પૂરો જ છું.
પરિપૂર્ણ છું એમ સ્વસન્મુખ થઈને તું નિર્ણય કર; પ્રથમ જ આવા આત્માનો રસ ઊડી
જાય છે, જ્ઞાનને પરભાવોથી ભિન્ન પાડે ત્યારે જ તેમાં આત્માના સ્વભાવનો નિર્ણય
થાય છે. આવો નિર્ણય કરીને જીવ સ્વાનુભવ કરે ત્યારે પરભાવોથી તે નિવૃત્ત થાય છે,
એની જ્ઞાનચેતના પરભાવથી રહિત થઈને આત્માના શુદ્ધસ્વરૂપનું સંચેતન કરે છે.
આવા જ્ઞાનમાં કર્તા–કર્મ–કરણ વગેરે સંબંધી વિકલ્પો પણ નથી, અભેદ અનુભૂતિસ્વરૂપ
આત્મામાં કોઈ ભંગભેદ નથી, આવા અનુભવમાં આત્મા એક જ્ઞાયકભાવપણે જ ભાસે
છે. આવો આત્મા અમે જાણ્યો છે–અનુભવ્યો છે અને તે જ તને નક્કી કરવાનું તથા
અનુભવવાનું કહીએ છીએ,–એમ વીતરાગી સન્તોનું કહેણ છે; અને આવા અનુભવમાં
ચૈતન્યના આનંદ રસનાં વહેણ છે. અહા! ચૈતન્યની આવી મજાની વાત...એને લક્ષમાં
લેવી તે પણ મહાન પાત્રતા હોય ત્યારે થાય છે. મારા ચૈતન્યની અનુભૂતિમાં રાગનો–
વિકલ્પનો એક અંશ પણ નથી–આવો અપૂર્વ નિર્ણય કરીને જીવ તેનો અનુભવ કરે છે.
આવો નિર્ણય પણ જે ન કરે, ને રાગના અંશને પણ જ્ઞાનમાં ભેળવે તો તેને રાગથી
ભિન્ન શુદ્ધ–એક–ચૈતન્યતત્ત્વનો અનુભવ ક્યાંથી થાય? એને તો રાગમાં મમત્વ છે, તેથી
રાગથી જુદા જ્ઞાનને તે અનુભવતો નથી. અહીં તો નિર્ણય કરીને ધર્મીજીવે કેવો અનુભવ
કર્યો તેની વાત છે. આત્માના સ્વભાવનો સમ્યક્ નિર્ણય જે કરે તે રાગાદિ આસ્રવોને
જરૂર છોડે છે, રાગના અંશને પણ તે પકડતો નથી; સમસ્ત રાગાદિથી નિવૃત્ત થઈને તે
જીવ જ્ઞાનસ્વભાવમાં પ્રવર્તે છે.–આ આસ્રવોથી છૂટવાની ને સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર
પ્રગટ કરવાની રીત છે. જ્ઞાનસ્વભાવી આત્મા એક, તેને સમસ્ત પરદ્રવ્યોથી ભિન્નતા છે,
અને પરના આશ્રયે થતા સમસ્ત પરભાવોથી પણ ભિન્નતા છે; નિર્મળ પરિણતિના
ભેદ પણ તેમાં રહેતા નથી. નિર્મળ પરિણતિ થઈને આસ્રવો છૂટયા, પણ ત્યાં હું કર્તા ને
પર્યાય કાર્ય–એવા ભેદની વૃત્તિનું ઉત્થાન નથી, ત્યાં તો વિકલ્પથી પાર ચૈતન્યની
એકતાના આનંદની અનુભૂતિ છે. અરેરે, પ્રભુતાથી ભરેલા જીવને રાગવાળો
અનુભવવો તે તો રંકપણું છે. ચૈતન્યતત્ત્વ રાગાદિભાવોથી રહિત હોવા છતાં અજ્ઞાનને