હે જ્ઞાન! તું જગતમાં કેટલું મહાન છો! કેટલું શાંત છો! તને
તારી શાંતિના વેદનમાં કોઈ પ્રતિબંધ કરી શકે નહીં. અહા, આવું
મારું જ્ઞાન સદા મારી સાથે જ રહે ત્યાં રાગ–દ્વેષ કેવા?
જો રાગમાં જ્ઞાનને ન ભેળવો, ને એકલા રાગને માત્ર
રાગરૂપે જ જુઓ, તો તે રાગ તદ્ન અચેત, શાંતિ વગરનો, સુખ
વગરનો, કાંઈ પણ કિંમત વગરનો જ દેખાય છે; આત્મા સાથે જાણે
તેને કાંઈ જ સંબંધ ન હોય એટલે તે સ્પષ્ટ જુદો દેખાય છે; ને તે
રાગમાં જરાય મજા આવતી નથી.
અને જ્યાં રાગને જુદો કરીને એકલા–જ્ઞાનને દેખ્યું ત્યાં તે
જ્ઞાન મહાન ચૈતન્યરસથી ભરેલું, પરમશાંત, સુખી અને અચિંત્ય
ગંભીર–મહિમાવાળું અનુભવાય છે. અહા, આવું જ્ઞાન તે હું,–જેમાં
રાગદ્વેષનોય સ્પર્શ નહીં–ત્યાં દુનિયાના બીજા પ્રસંગોની શી વાત!
આવા જ્ઞાનતત્ત્વરૂપે પોતાની ભાવના કરનાર આત્મા
આ જગતમાં સુખી છે–ધન્ય છે.
જીવને આત્મહિતની ભાવના જાગે તે ઉત્તમ છે. સાધર્મીના
સંગે આત્મહિતની ભાવના પુષ્ટ કર્યાં કરવી. ધર્માત્માઓનું
ચૈતન્યસ્પર્શી જીવન દેખીદેખીને આત્માર્થ પુષ્ટ થાય છે; તેથી
આત્માર્થીને સત્સંગ અત્યંત જરૂરી છે.
બાકી જીવનમાં ‘આત્માર્થભાવ’ તે જ મુખ્ય વસ્તુ છે.
અંતરમાં કેટલી લગની છે તેના ઉપર બધો આધાર છે.
સાદાઈ બ્રહ્મચર્ય વગેરે આત્માર્થની પુષ્ટિ માટે છે....મુખ્યવસ્તુ તો
અંતરનો આત્માર્થ જ છે.
મુમુક્ષુનેય જીવનમાં અનેક વિધ પ્રસંગો આવે છે. માન–
અપમાન, સંયોગ–વિયોગ, વગેરે પ્રકારે અનેક કટોકટી આવતી હોય
છે, તેની વચ્ચે આત્માર્થનું જોર ટકાવી રાખવું, તે મુમુક્ષુ જીવ જ કરી
શકે. અને તેની પાછળ તત્ત્વના નિર્ણયનું ખૂબ જોર હોય છે.
આત્મબળે મુમુક્ષુ પોતાના ધ્યેય તરફ આગળ વધ્યે જાય છે. મુમુક્ષુને
ચારે અનુયોગના વીતરાગી શાસ્ત્રનો અભ્યાસ ઉપયોગી છે, તેના
દ્વારા આત્મહિતની જ ભાવના પોષાય છે.