: ૬ : આત્મધર્મ : દ્વિ. વૈશાખ: ૨૪૯૮
નિરંતર શુભ–અશુભભાવનું કષાયચક્ર જ ચાલ્યા કરે છે. અશુભમાંથી
શુભ થાય તે કાંઈ નવું નથી; શુભ ને અશુભનું કષાયચક્ર તો નિગોદના
જીવને પણ ચાલ્યા જ કરે છે. પણ કષાયોથી તદ્ન જુદી જાતનો
જ્ઞાનસ્વભાવ છે તેને અનુભવમાં લેવો તે અપૂર્વ છે.
૧૯ ‘જ્ઞાયકભાવ’ માં સદા એકરૂપતા છે; શુભાશુભભાવોમાં અનેકરૂપપણું
છે, શુભ કે અશુભ કોઈ ભાવ એકરૂપ કોઈ ભાવ એકરૂપ રહે નહિ. આ
રીતે અનેકરૂપ શુભાશુભભાવનું જે કષાયચક્ર છે તે રૂપે એક જ્ઞાયકભાવ
થતો નથી, જ્ઞાયકભાવને સદા એક જ્ઞાયક ભાવપણું જ છે. આવા
જ્ઞાયકભાવપણે આત્માને ઉપાસવો એટલે કે અનુભવમાં લેવો–તે ‘શુદ્ધ’
છે. જ્ઞાનનાં કિરણ સદા જ્ઞાનરૂપ છે, જ્ઞાનનાં કિરણ રાગરૂપ નથી. જેમ
સૂર્યનું કિરણ પ્રકાશરૂપ છે, કોલસારૂપ નથી, તેમ ચૈતન્યસૂર્ય ભગવાન
આત્મા અનંત જ્ઞાનકિરણોથી જ પ્રકાશમાન છે, તે કષાયની કલુષતારૂપ
નથી. આ રીતે કષાયની ભિન્ન આનંદસ્વરૂપ જ્ઞાયકભાવપણે જે પોતાને
અનુભવે તેણે જ આત્માને ‘શુદ્ધ’ જાણ્યો છે.
૨૦ આપ ફત્તેપુર–પ્રતિષ્ઠામહોત્સવનાં પ્રવચનો વાંચી રહ્યા છો. તેમાં બપોરે
પદ્મનંદી પચ્ચીસીમાંથી ‘ઉપાસક સંસ્કાર (શ્રાવકાચાર)’ અધિકાર
વંચાય છે; એમાં શ્રાવકનાં આચારનું વર્ણન છે. આ શાસ્ત્રને શ્રીમ્દ
રાજચંદ્રજીએ બહુમાનથી ‘વનશાસ્ત્ર’ કહ્યું છે; વનમાં વસનારા દિગંબર
સંતે સિદ્ધભગવાન સાથે વાતું કરતાં કરતાં, ને અંદર સિદ્ધ જેવા
સ્વરૂપનો અનુભવ કરતાં કરતાં આ શાસ્ત્ર રચ્યું છે. તેમાંથી આ છઠ્ઠો
અધિકાર વંચાય છે.
૨૧ અધ્યાત્મની દ્રષ્ટિપૂર્વક જેણે આત્માને રાગથી જુદો જાણ્યો છે, તેને પછી
શ્રાવકની ભૂમિકામાં કેવો રાગ હોય ને કેવો રાગ છૂટી જાય–તેનું આ
કથન છે. શુભરાગ હોય તેથી કાંઈ તે મોક્ષનું કારણ છે–એમ તે
શ્રાવકધર્મી માનતા નથી.
૨૨ અધિકારના પ્રારંભમાં મંગલાચરણ તરીકે ભગવાન ઋષભદેવને અને
શ્રેયાંસકુમારને યાદ કર્યાં છે; આ ભરતક્ષેત્રમાં અસંખ્ય વર્ષો બાદ
ભગવાન ઋષભદેવ મુનિધર્મના આદ્ય–પ્રણેતા થયા, અને મુનિદશામાં
તેમને આહારદાન આપીને શ્રેયાંસકુમાર દાનધર્મના પ્રણેતા થયા.
૨૩ મતિજ્ઞાન–જાતિસ્મરણજ્ઞાનમાં કોઈ એવી અચિંત્ય તાકાત છે કે સામા
જીવને શરીરાદિ પલટી ગયું હોય છતાં તેને દેખીને નિઃશંક નિર્ણય કરી
લ્યે કે આ