: અષાઢ: ૨૪૯૮ આત્મધર્મ :૧૧:
મનન કરવું વગેરે પુણ્યપ્રાપ્તિનું સાધન છે. અભિમાન, માયાચાર, ક્રોધ, લોભ ભોગા શક્તિ આદિ
બધા પાપનાં કારણ છે. એ પ્રકારે કુલજાતિની મર્યાદાનું ઉલ્લંઘન ન કરવું, જીવદયા રાખી,
તીર્થક્ષેત્રની વંદના કરવી આદિ પુણ્યનું કારણ છે. હિંસા જૂઠ, ચોરી, કુલીલ અને અતિકાંક્ષા આદિ
વાતો થી પાપતો બંધ થાય છે.
એક વાત વિચારણીય છે. જે આત્મા પાપ અને પુણ્યને આધિન થઈને ક્રિયા કરે છે, તે
સંસારમાં પરિભ્રમણ કરે છે. જે પાપ–પુણ્યને સમદ્રષ્ટિથી દેખીને પોતાના જ આત્મામાં સ્થિર થાય
છે તે અધિક સમય અહીં ન રહેતાં સિદ્ધશિલા ઉપર ચાલ્યા જાય છે.
વિનયવતી વળી હાથ જોડીને પ્રાર્થના કરવા લાગી કે સ્વામી! સ્વર્ગ સુખનો અનેભવ
કરવાવાળા પુણ્યને અને દુર્ગતિમાં લઈ જનાર પાપને સમદ્રષ્ટિથી જોવાનો ઉપાય શો? તેને પણ
જરા સારી રીતે સમજાવી દો.
દેવી! સ્વર્ગનું સુખ પણ નિત્ય નથી, અને નારકીઓની વેદના પણ નિત્ય નથી. બન્ને
અવસ્થાઓ બે સ્વપ્ન સમાન છે. તેને આત્માનું સત્ય સ્વરૂપ માનવું–એનાથી અધિક બીજો ભ્રમ
શો છે? જેવી રીતે એક મનુષ્ય વૃક્ષ ઉપર ચડીને આનંદથી હસે છે ને પાછો નીચે પડે છે તેવી રીતે
દેવ સ્વર્ગમાં દિવ્ય ઈન્દ્રિય–સુખને અનુભવી નીચે ભૂતલ પર પડે છે; જેવી રીતે કોઈ બચ્ચું કોઈ
એક ખાડામાં પડીને રોકકળ કરતાં ઉપર ચડે છે, તેવી રીતે નારકી જીવ પણ નરકનાં દુઃખોને
અનુભવીને ઉપર આવે છે.
જન્મ–મરણ સ્વર્ગમાં પણ છે, ને નરકમાં પણ છે. શરીરભાર પણ બન્ને જગાએ છે.
સ્વર્ગનો દેહ ચાર દિન સુંદર દેખાય છે. ત્યાં ચાર દિન સુખ લાગે છે, નરકનું શરીર દુઃખમય
જણાય છે, એટલું જ અન્તર છે.
દેવી! નારકી દેહ શું અને દેવોનો દેહ શું? એક તો લાકડીનો બોજો છે, તો બીજો ચંદનની
લાકડીનો બોજો છે. બન્નેમાં વજનની દ્રષ્ટિથી કોઈ તફાવત નથી. એટલો જ સ્વર્ગ અને નરકમાં
ભેદ છે. જ્ઞાનરૂપી શરીરને ધારણ કરી પોદ્ગલિક શરીરના ભારથી રહિત થઈને પોતાના સ્વાધીન
રૂપમાં ઠરવું તે જ મુક્તિ છે. એમ ન કરવાથી ઊંચ નીચ શરીરને આધીન થઈને પરિભ્રમણ
કરવાથી પુણ્ય–પાપનો બંધ અવશ્ય થતો રહેશે.
દેવી! જુઓ, દર્પણપર કીચડનો લેપ કરો, ચાહે ચંદનનો લેપ કરો, બન્ને પ્રકારથી દર્પણની
સ્વચ્છતાનો નાશ થાય છે, તે પ્રતિબિંબને દેખાડવાના કામમાં આવી શકતું નથી. એવી રીતે પુણ્ય
અને પાપ બન્નેના સંબંધથી આત્માની સ્વચ્છતા નાશ પામે છે. જેવી રીતે દર્પણપર લિપ્ત ચંદન
અને કીચડને ઘસીને સાફ કરવાથી દર્પણ