વ્યવહારના વિકલ્પો કે રાગ નથી. સ્વભાવનો આશ્રય કરીને ધર્મી જ્ઞાન–આનંદરૂપે
પરિણમ્યો તેમાં કોઈ રાગની – વિકલ્પની અપેક્ષા નથી. બીજા કોઈ કારકની અપેક્ષા
રાખ્યા વગર ધર્મી પોતાના સ્વાધીન ષટ્કારથી જ્ઞાન–આનંદરૂપે પરિણમે છે. અહો,
આવું નિરપેક્ષપણું વસ્તુસ્વરૂપમાં છે.
પ્રભુની વાણી છે, તેની એકેક ગાથામાં જ્ઞાનનો મોટો દરિયો ભર્યો છે.
રાગનું કાર્ય છે જ નહીં તો તે રાગ જ્ઞાનનું કારણકેમ થાય? જ્ઞાનનું કારણ–કાર્ય જ્ઞાનરૂપ
જ હોય. એકલા જ્ઞાન–દર્શન–આનંદરૂપ નિર્મળભાવ તે જ ધર્મીનું કાર્ય છે; બીજું તેનું
કાર્ય નથી. અને અજ્ઞાનીને વિકલ્પનું કાર્ય છે, બીજું કોઈ કાર્ય તેને નથી. વિકલ્પને જેણે
પોતાનું કાર્ય માન્યું, વિકલ્પને જ્ઞાનનું સાધન માન્યું, વિકલ્પવાળો આત્મા છે એમ જે
અનુભવે છે – તે જીવને રાગનું કર્તાકર્મપણું ક્્યાંથી છૂટે? રાગ સહિત જ તે પોતાને
અનુભવે છે, ને રાગથી ભિન્ન ચેતનસ્વભાવને જે અનુભવતો નથી તેને કદી રાગાદિનું
કર્તાપણું છૂટતું નથી એટલે સંસારભ્રમણ છૂટતું નથી, કેમકે આત્માને રાગાદિસ્વરૂપ
માનવો તે જ સંસારનું બીજ છે. ધર્મીને રાગાદિથી ભિન્ન જ્ઞાનના અનુભવવડે સંસારનું
બીજ છેદાઈ ગયું છે. રાગ તો દશમાં ગુણસ્થાન સુધી હોય છે પણ ધર્મીનું જ્ઞાન તે
રાગસહિત નથી; રાગથી જાદા જ જ્ઞાનસ્વરૂપપણે ધર્મી પોતાને અનુભવે છે. આવો
અનુભવ તે જ સમ્યગ્દ્રર્શનને સમ્યજ્ઞાન છે, તે ધર્મીનું કાર્ય છે.
બંને બે–પણે વર્તે છે એટલે જુદાપણે વર્તે છે, એટલે તેમને કર્તાકર્મપણું નથી. આ રીતે
ધર્મીનું જ્ઞાન વિકલ્પસહિત નથી, વિકલ્પનું કર્તા નથી, જ્ઞાનસત્તા વિકલ્પથી જુદી છે.
રાગ કાળે રાગવાળો જ આત્મા જેને ભાસે છે ને રાગથી જુદું જ્ઞાનસ્વરૂપ